«Δεν υπάρχει οικονομία χωρίς περιβάλλον, αλλά περιβάλλον χωρίς οικονομία υπάρχει»
Σε μια εποχή που η απόκτηση υλικών αγαθών είναι η επικρατούσα στάση ζωής, θεωρούμε πολλά πράγματα ως δεδομένα. Θεωρούμε δεδομένο ότι ο πλανήτης θα παρέχει εσαεί τους πόρους για να μας συντηρεί και για να συσσωρεύουμε πλούτο. Ο άνθρωπος, ως ον καταναλωτικό, έχει την ψευδαίσθηση ότι ελέγχει τη φύση και την υποτάσσει στην κάλυψη των αναγκών του. Δεν αντιλαμβάνεται την περατότητα των φυσικών πόρων. Δεν κατανοεί το πώς λειτουργεί ο πλανήτης μας. Λησμονεί ότι δεν θα υπήρχε ζωή, ούτε φυσικά και το ανθρώπινο είδος, εάν δεν υπήρχαν οι υπηρεσίες της φύσης. Εάν, με λίγα λόγια, δεν υπήρχαν η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, δεν θα υπήρχε ούτε οξυγόνο, ούτε πόσιμο νερό, ούτε τροφή, αλλά ούτε και οικονομία και καταναλωτισμός.
Οι υπηρεσίες που προσφέρουν τα φυσικά οικοσυστήματα, που ουσιαστικά υποστηρίζουν τη ζωή στον πλανήτη, περιλαμβάνουν το καθαρό νερό, τον καθαρό αέρα, την τροφή, το έδαφος, τα έντομα για τη γονιμοποίηση γεωργικών καλλιεργειών, το γεωλογικό κύκλο θρεπτικών ουσιών, την απορρόφηση ρύπων και εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, τη ρύθμιση του κλίματος, τη ρύθμιση πλημμυρών, την ατμόσφαιρα που περιβάλλει τον πλανήτη και παρέχει προστασία από την επικίνδυνη ακτινοβολία του διαστήματος. Η ατμόσφαιρα δημιουργεί ένα θερμοκρασιακό περιβάλλον στην επιφάνεια της Γης που διατηρείται για χιλιάδες χρόνια σχετικά σταθερό στους 14,5-15oC (κατά μέσο όρο) γεγονός που επιτρέπει την ύπαρξη ζωής. Δίχως αυτή, η θερμοκρασία της Γης θα ήταν περίπου στους -15oC έως -20oC, και δεν θα υπήρχε ζωή, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Στο ηλιακό μας σύστημα και πέραν αυτού, μόνο ο πλανήτης μας διαθέτει τις συνθήκες εκείνες που μας επιτρέπουν να υπάρχουμε. Οι υπηρεσίες της φύσης δεν μπορούν να αναπαραχθούν με την τεχνολογία που διαθέτει ο άνθρωπος ή μπορεί να διαθέτει μελλοντικά.
Από όλα τα παραπάνω βλέπουμε ότι η βιοποικιλότητα είναι αυτή που προσφέρει τις διάφορες πτυχές της ποιότητας ζωής του ανθρώπου, όπως ασφάλεια, διατροφή, φυσική και ψυχική υγεία, κοινωνική ζωή, ευτυχία, ελευθερία επιλογής. Ποια όμως είναι η στάση του ανθρώπου απέναντι στη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα; Με μία λέξη: ληστρική!
Η στάση αυτή του ανθρώπου απέναντι στη φύση έχει τη ρίζα της σε έμμεσες και άμεσες αιτίες. Οι έμμεσες αιτίες που οδηγούν στην υποβάθμιση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων είναι ο πληθυσμός, η οικονομία και η επικρατούσα κοινωνικοπολιτική, πολιτιστική, θρησκευτική, επιστημονική και τεχνολογική θεώρηση που θέλει τον άνθρωπο «αφέντη» του πλανήτη. Η οικονομική δραστηριότητα επταπλασιάστηκε μέσα σε 50 χρόνια, από το 1950 έως το 2000 και προβλέπεται να τετραπλασιαστεί μέχρι το 2050. Η οικονομική δραστηριότητα συνδέεται, δυστυχώς, με την αυξανόμενη υποβάθμιση των φυσικών πόρων. Τα ίδια αποτελέσματα έχει και ο ανθρώπινος παγκόσμιος πληθυσμός που τα τελευταία 40 χρόνια έχει διπλασιαστεί ενώ αναμένεται να φτάσει κοντά στα 9 δις το 2050. Και αυτά γίνονται ωσάν να μην γνωρίζουμε ότι ο πλανήτης είναι ένα κλειστό σύστημα με πεπερασμένους φυσικούς πόρους και δεδομένη τη διαθέσιμη επιφάνεια. Φανταστείτε, ότι εάν όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο ζούσαν όπως ο μέσος δυτικός πολίτης, θα χρειαζόταν πάνω από δύο πλανήτες για να καλυφτούν όλοι οι φυσικοί πόροι!
Από την άλλη πλευρά, οι πιο σημαντικές άμεσες αιτίες της μείωσης της βιοποικιλότητας και αλλοίωσης των υπηρεσιών που προσφέρουν τα οικοσυστήματα είναι: η αλλαγή των χρήσεων γης, η υποβάθμιση οικοτόπων, η αλλαγή της φυσικής ροής ποταμών, η υπεράντληση νερού, η υπεραλίευση, η καταστροφή του βυθού της θάλασσας από τις τράτες, οι κλιματικές αλλαγές, η υπερεκμετάλλευση ειδών, η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα και της ατμόσφαιρας, η εντατική καλλιέργεια του εδάφους με υπερβολική χρήση χημικών λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων, η εισβολή εξωτικών ειδών.
Περίπου το 12% των ειδών των πουλιών, το 23% των θηλαστικών, το 25% των κωνοφόρων δένδρων και το 32% των αμφίβιων κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Το 60% των κοραλλιογενών υφάλων προβλέπεται, μέχρι το 2030, να χαθεί για πάντα. Τις τελευταίες εκατονταετίες, ο άνθρωπος έχει αυξήσει το ρυθμό της εξαφάνισης ειδών κατά 1.000 φορές περισσότερο από ό,τι συνέβαινε φυσιολογικά στο παρελθόν. Τα τελευταία 300 χρόνια η παγκόσμια δασική κάλυψη έχει συρρικνωθεί κατά 40%. Τα δάση έχουν εξαφανιστεί πλήρως σε 25 κράτη, ενώ σε άλλα 29 έχουν χαθεί κατά 90%. Από το 1900 και μετά, έχει εξαφανιστεί το 50% των υγροτόπων είτε για να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις είτε για να γίνουν οικοδομικά τετράγωνα. Από την άλλη πλευρά το 42% των φαρμάκων κατά του καρκίνου έχουν φυσική προέλευση και το 34% ημι-φυσική. Φανταστείτε λοιπόν τις επιπτώσεις στην παγκόσμια υγεία εάν αυτά τα σπάνια φυτά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων δεν θα υπήρχαν επειδή θα τα είχε εξαφανίσει ο άνθρωπος!
Για να γίνει κατανοητή η αξία της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, οι επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να προσδώσουν οικονομική αξία στις υπηρεσίες που αυτά προσφέρουν. Δύσκολο εγχείρημα- αλήθεια, πόσο να κοστολογήσει κανείς μια πεταλούδα που πετάει πάνω από ένα λουλούδι ή ένα περίπατο στο δάσος- αλλά ίσως αναγκαίο για να προσελκύσει το ενδιαφέρον των πολιτικών, των κυβερνήσεων, των εταιρειών και των πολιτών που καταλαβαίνουν καλύτερα τη «γλώσσα» του χρήματος. Παρομοίως και οι αρνητικές επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον, έχουν κόστος, και μάλιστα πολύ μεγάλο.
Ακολουθούν μερικά παραδείγματα για τις οικονομικές επιπτώσεις από την απώλεια της βιοποικιλότητας και την υποβάθμιση οικοσυστημάτων, καθώς και εκτιμήσεις για τις προσφερόμενες υπηρεσίες τους. - Στις 27 Φεβρουαρίου 2008, 500-700 τόνοι ψαριών αναφέρθηκαν νεκρά σε κλωβούς στον Αμβρακικό Κόλπο. Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι αυτό οφείλεται στη μείωση της εισροής γλυκών υδάτων στον Κόλπο. Το κόστος για να αποκατασταθεί η σωστή λειτουργία των οικοσυστημάτων και για να υπάρχει φυσική ροή γλυκών υδάτων στις λιμνοθάλασσες εκτιμάται σε 7 εκατ. ευρώ.
- Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι της Καραϊβικής μειώθηκαν κατά 80% σε τρεις δεκαετίες. Αυτό είχε σαν άμεσο αντίκτυπο τη μείωση του εισοδήματος κατά 20% από τον τουρισμό, και προβλέπονται οι απώλειες να ανέλθουν σε 300 εκατ. δολάρια το χρόνο.
- Έχει εκτιμηθεί ότι εάν προστατευτεί το 20% των αλιευτικών πεδίων του πλανήτη με τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών, αυτό θα επιφέρει τοπικά απώλεια κερδών 270 εκατ. δολαρίων το χρόνο, αλλά θα ενισχύσει αλιευτικές δραστηριότητες 70-80 δις δολαρίων, εκτός των προστατευόμενων περιοχών, και θα δημιουργήσει 1 εκατ. νέες θέσεις εργασίας.
- Πλέον του 11% της χερσαίας επιφάνειας της Γης βρίσκεται κάτω από κάποιο νομικό καθεστώς προστασίας, με ένα δίκτυο 100.000 προστατευόμενων περιοχών. Ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το δίκτυο των οικολογικά ευαίσθητων περιοχών Natura 2000, προστατεύεται το 20% της έκτασης των 27 κρατών-μελών. Έχει υπολογιστεί ότι παγκοσμίως οι προστατευόμενες περιοχές προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες αξίας 4,4-5,2 τρις δολάρια το χρόνο.
Φαίνεται, δειλά δειλά, η παγκόσμια κοινότητα να αντιλαμβάνεται την αξία των οικοσυστημάτων και να ανησυχεί για την καταστροφή τους. Το Μάρτιο του 2007, οι Υπουργοί Περιβάλλοντος του G8+5 μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών που συναντήθηκαν στο Πότσνταμ της Γερμανίας, αποφάσισαν να διερευνήσουν τις οικονομικές επιπτώσεις από την απώλεια των οικοσυστημάτων, ακριβώς όπως το 2006 είχε κάνει ο οικονομολόγος Stern για τις οικονομικές επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές. Η Γερμανία σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε να συντάξει σχετική έκθεση και το 2008 παρουσίασε το πρώτο μέρος της. Στοιχεία της έκθεσης αυτής έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρόν άρθρο.
Πέρα από τις κυβερνήσεις, και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται το οικονομικό κόστος από την απώλεια της βιοποικιλότητας, αλλά και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται από την προστασία της. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μάλιστα διαμορφώνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις και προσκαλεί τις επιχειρήσεις να συμβάλλουν στην προστασία της βιοποικιλότητας.
Θετικά όλα τα παραπάνω βήματα, αλλά εάν πράγματι το ανθρώπινο είδος θέλει να υπάρχει μαζί με όλα τα άλλη είδη στον πλανήτη μας, τότε τα βήματα θα πρέπει να γίνουν πιο πολλά, πιο μεγάλα, πιο αποφασιστικά. Θα πρέπει οι εκθέσεις να μετατραπούν σε συγκεκριμένες πολιτικές, με δεσμεύσεις, και φυσικά, με τα ανάλογα κονδύλια, για να σταματήσουμε την καταστροφή και να διορθώσουμε όσες βλάβες μπορούμε. Σο χέρι μας είναι! d-dimop@otenet.gr ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - European Communities (2008). The economics of ecosystems & biodiversity. An interim report. A Banson Production, Cambridge, UK.
- Millennium Ecosystem Assessment, 2005. Ecosystems and Human Well-being: Biodiversity Synthesis. World Resources Institute, Washington, DC.
- Mulder, I.(2007). Biodiversity, the next challenge for financial institutions? Gland, Switzerland, IUCN.
- Schmidt-Bleek, F. (2007). Future: Beyond climatic change. Position paper 08/01, Factor 10 Institute.
- United Nations Environment Programme (2007). Global Environment Outlook GEO4. Progress Press Ltd, Valletta, Malta.
|
