Τα προβλήματα των πεζών στην Αθήνα, και γενικότερα στις ελληνικές πόλεις, γίνονται αμέσως αντιληπτά σε όποιον κοιτάξει γύρω του ή ακόμα περισσότερο προσπαθήσει να περπατήσει: οι χώροι των πεζών ελάχιστοι και συνήθως κατειλημμένοι από εμπορεύματα, τραπεζοκαθίσματα, σκουπίδια και κάθε είδους αντικείμενα. Αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες σταθμευμένες, αλλά συχνά και κινούμενες (ιδίως οι μοτοσικλέτες), καμιά φορά με μεγάλη ταχύτητα, σε πεζοδρόμια και πεζόδρομους. Τα πεζοδρόμια (όταν υπάρχουν και δεν λείπουν τελείως) στενά και προχειροφτιαγμένα. Οι διαβάσεις σπάνιες, συνήθως κατειλημμένες και σπανίως σεβαστές από τους οδηγούς των οχημάτων.
Το αποτέλεσμα είναι ότι μια μεγάλη κατηγορία πεζών, οι πιο ευάλωτοι (άτομα με αναπηρία, υπερήλικες, μικρά παιδιά κ.λπ.), έχουν εξαφανιστεί από το δημόσιο χώρο επειδή είναι πρακτικά αδύνατη η μετακίνησή τους (μια μορφή, δηλαδή, κοινωνικού αποκλεισμού). Και οι υπόλοιποι πεζοί όμως, δυσκολεύονται να περπατήσουν και συχνά αναγκάζονται να κινούνται στο οδόστρωμα, όπου, όχι μόνο κινδυνεύει η ζωή τους και η σωματική τους ακεραιότητα, αλλά έχουν να αντιμετωπίσουν και μια εχθρική νομοθεσία που κατηγορεί τα θύματα και όχι τους ευνοημένους αυτής της κατάστασης, και έχει σαν αποκλειστικό στόχο την ανεμπόδιστη κυκλοφορία των μηχανοκίνητων οχημάτων και περιφρονεί την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια.
Το πρόβλημα παρουσιάζεται συνήθως σαν ζήτημα ποιότητας ζωής. Αυτό όμως δεν είναι παρά μια ακόμα προσπάθεια εξωραϊσμού και υποβάθμισής του. Γιατί στην πραγματικότητα πρόκειται ουσιαστικά για άσκηση παράνομης βίας με την προστασία (αν όχι και την ενθάρρυνση) των αρχών. Με τη βία εξισώνεται και η απειλή βίας – λ.χ. αν κάποιος ληστής απειλήσει με όπλο κάποιον, αυτό συνιστά βία, και μάλιστα ιδιαίτερα έντονη, έστω και αν δεν υπάρξει φυσικός τραυματισμός. Αυτό ακριβώς συμβαίνει, τηρουμένων των αναλογιών, στην περίπτωση όπου κάποιος, καταλαμβάνοντας αυθαίρετα τον λιγοστό χώρο που έχει απομείνει για την κίνηση των πεζών - τους εξαναγκάζει να περπατούν στο οδόστρωμα, ή (ακόμα χειρότερα) να μην μπορούν να περπατούν καθόλου. Η έκταση και γενικότητα, δηλαδή, με την οποία παρατηρείται το φαινόμενο αυτό στη χώρα μας, το καθιστά ένα θέμα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι απλώς μια κάποια ελάσσονος και τοπικής σημασίας δυσλειτουργία.
Η βαθύτερη αιτία αυτής της βαρβαρότητας, βρίσκεται στη στρεβλή εξίσωση της έννοιας της “ανάπτυξης” με την εξυπηρέτηση με κάθε τρόπο μικρών και μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, και κυρίως όσων συνδέονται με την κίνηση των Ι.Χ. αυτοκινήτων και μοτοσικλετών. Έτσι το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου χώρου των πόλεων έχει διατεθεί για την κίνηση, και γενικότερα την εξυπηρέτηση, των μηχανοκίνητων οχημάτων. Η κατασκευή υποδομών για πεζούς και η δημόσια συγκοινωνία (όταν εξυπηρετεί τους τελευταίους) αντιμετωπίζεται ως εμπόδιο και περιττή δαπάνη που επιβαρύνει τα ελλείμματα, ενώ οι υπέρογκες, σπάταλες και συχνά άχρηστες ή και επιβλαβείς δαπάνες για την κατασκευή υποδομών για την ικανοποίηση των ακόρεστων αναγκών εξυπηρέτησης της κίνησης των Ι.Χ. αυτοκινήτων και μοτοσικλετών ονομάζονται “ανάπτυξη”.
Πρωτεύοντα ρόλο σ’ αυτή την άσκηση βίας κατά των πεζών έχει η αστυνομία, τόσο η κρατική όσο και (στις περισσότερες περιπτώσεις) η δημοτική. Η αστυνομία όχι μόνο προστατεύει όσους ασκούν καθημερινά βία κατά των πεζών, ακόμα και όταν ζητείται ρητώς και ευθέως η προστασία τους, αλλά είναι και οι πρώτοι που καταπατούν, ακόμα και με τα υπηρεσιακά οχήματα, τους χώρους των πεζών. Υπέρτατη αρχή και αξία για την αστυνομία είναι η διευκόλυνση της κίνησης των αυτοκινήτων και μοτοσικλετών – βλέπουμε πράγματι συχνά τροχονόμοι να σταματούν την κίνηση των πεζών στις διαβάσεις για να διευκολύνουν την κίνηση των οχημάτων, αδιαφορώντας για την παράνομη καταπάτηση των χώρων των πεζών που συμβαίνει δίπλα τους. Η προστασία της ζωής των οδηγών από τα ίδια τα σφάλματά τους (χρήση ζώνης ασφαλείας και κράνους) έχει προτεραιότητα σε σχέση με την προστασία των πεζών από την επιθετικότητα των οδηγών.
Αυτή η νοοτροπία κατά των πεζών δεν περιορίζεται στην αστυνομία, αλλά έχει εμποτίσει βαθιά όλη τη διοίκηση. Ακόμα και ο “συνήγορος του πολίτη” αρνείται να εξετάσει τα παράπονα για παραβίαση της υφιστάμενης νομοθεσίας για την προστασία των πεζών, με την πρόφαση ότι είναι πολιτικό πρόβλημα (δηλαδή, ακόμα και αυτή η ελλιπής νομοθεσία που προστατεύει τα δικαιώματα των πεζών είναι υπό αίρεση).
Ακόμα μεγαλύτερη όμως συμβολή στη βία κατά των πεζών έχει η παραπλάνηση και ελλιπής ενημέρωση των πολιτών. Δυστυχώς δεν είναι μόνον οι διαφημίσεις που εξαπατούν και ενθαρρύνουν την επιθετικότητα κατά των πεζών, αλλά και οι ανεύθυνες και ψευδείς διαβεβαιώσεις των επίσημων κρατικών φορέων. Έτσι η κατασκευή περισσότερων δρόμων υποστηρίζεται ότι θα λύσει το κυκλοφοριακό πρόβλημα. Στην πραγματικότητα δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερη κυκλοφορία (φαινόμενο γεννώμενης κυκλοφορίας – induced traffic) και εχθρικό για τους πεζούς περιβάλλον. Τα υπόγεια γκαράζ σε κοινόχρηστους χώρους υποτίθεται ότι θα σταματήσουν την παράνομη στάθμευση σε χώρους πεζών. Στην πραγματικότητα, σε καμία περίπτωση δεν συνέβη αυτό, όπου κατασκευάστηκαν τέτοια γκαράζ – ο δημόσιος χώρος υποβαθμίστηκε και αυξήθηκε η ελκυστικότητα χρήσης ΙΧ. Οι μοτοσικλέτες παρουσιάζονται ως οικολογικό μέσο γιατί δήθεν καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο από το αυτοκίνητο. Στην πραγματικότητα καταλαμβάνουν διαφορετικό χώρο από τα αυτοκίνητα, δηλαδή, κυρίως, χώρο πεζών (πεζοδρόμια, ράμπες αναπήρων, πεζόδρομους, διαβάσεις, λεωφορειολωρίδες κ.λπ.).
Η χρήση ΙΧ αυτοκινήτου ή μοτοσικλέτας εμφανίζεται ως αναπόφευκτο στοιχείο της σύγχρονης ζωής. Όμως κατά τη διάρκεια των ολυμπιακών αγώνων του 2004 με τη σωστή χρήση των δημοσίων συγκοινωνιών ή πόλη λειτούργησε καλύτερα και οικονομικότερα, παρά τον αυξημένο αριθμό μετακινήσεων. Ο σχεδιασμός αυτός βέβαια εγκαταλείφθηκε την επομένη των αγώνων – φαίνεται ότι οι ανάγκες της ΔΟΕ και των διεθνών παραγόντων, που επέβαλαν σωστή λειτουργία της πόλης την εποχή εκείνη, έχουν μεγαλύτερη αξία από τις ανάγκες και τα συμφέροντα των ελλήνων πολιτών. Κάποιες φορές γίνεται ακόμα και προσπάθεια δικαιολόγησης των ασυνείδητων οδηγών, μέσω ενός παράδοξου οιονεί συμψηφισμού, συγκρίνοντας, τα οχήματα που σταθμεύουν και κινούνται στα πεζοδρόμια, με τους πεζούς που αναγκάζονται να περπατούν στο οδόστρωμα. Έτσι ενθαρρύνουν ακόμα περισσότερο την ασυδοσία και επιθετικότητα κατά των πεζών. Στην πραγματικότητα, φυσικά, κανείς πεζός δεν είναι ευχαριστημένος, ούτε θα περπατούσε ποτέ στη μέση του δρόμου, αν υπήρχαν λειτουργικά πεζοδρόμια και διαβάσεις. Οι αρχές αρνούνται πεισματικά να ενημερώσουν σωστά και υπεύθυνα τους πολίτες - ποτέ δεν έγιναν ενημερωτικές εκστρατείες για το σεβασμό των δικαιωμάτων των πεζών, ανάλογες με αυτές που γίνονται για άλλα θέματα, όπως λ.χ. η χρήση κράνους και ζώνης ασφαλείας: η ζωή των πεζών είναι μειωμένης αξίας για το ελληνικό κράτος.
Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία. Η οικονομική κρίση έκανε σε πολλές περιπτώσεις ασύμφορη τη χρήση ΙΧ αυτοκινήτων, και δύσκολη ακόμα και την πληρωμή των διοδίων των αυτοκινητοδρόμων. Οι δημόσιες συγκοινωνίες όμως, αντί να ενισχυθούν, ώστε να καλύψουν αυτές τις ανάγκες, αποφασίστηκε να συρρικνωθούν (καταργήσεις δρομολογίων και γραμμών) και να αυξηθεί το κόστος πρόσβασής τους, ώστε να καταστήσουν και πάλι ανταγωνιστική τη χρήση ΙΧ, με την πρόφαση ότι υπάρχει στενότητα χρημάτων. Χρήματα όμως βρέθηκαν για την επιδότηση της αγοράς ΙΧ αυτοκινήτων και για την επιδότηση των εταιρειών εκμετάλλευσης των αυτοκινητοδρόμων. Έτσι οι πολίτες ωθούνται για μια ακόμα φορά στη χρήση ΙΧ αυτοκινήτων και μοτοσικλετών και στην οικονομική τους εκμετάλλευση.
Το ελληνικό κράτος συμπεριφέρεται στους πολίτες του, όπως ακριβώς συμπεριφέρονται οι έμποροι ναρκωτικών στα θύματά τους: πρώτα τους ωθούν στη χρήση των ΙΧ, δημιουργώντας την ανάλογη κουλτούρα και απαξιώνοντας τους άλλους τρόπους μετακίνησης, και στη συνέχεια τους φορολογούν ανελέητα.
Κάποιοι λένε ότι ο πολιτισμός μιάς κοινωνίας φαίνεται από τη μεταχείριση που επιφυλάσσει στα ζώα. Στην Ελλάδα όμως οι πεζοί έχουν χειρότερη μεταχείριση και από ζώα.
pezh@pezh.gr
