Σύντομη παρουσίαση - Επισήμανση της σημασίας και του ρόλου του Ασωπού - Δυνατότητες προστασίας και περιβαλλοντικής ανάδειξης του Ασωπού μέσω μιας εναλλακτικής και οικολογικής διαχείρισης - Αντί επιλόγου
Σύντομη παρουσίαση
Ο Ασωπός ποταμός προσφέρει μια ποικιλία μορφών και κλίμακας στη διαδοχή των τόπων που διαρρέει από τον ορεινό όγκο του Κιθαιρώνα έως τις επίπεδες μορφές και άπλετες επιφάνειες του συστήματος εκβολών-λιμνοθάλασσας και παράκτιων σχηματισμών του νότιου Ευβοϊκού κόλπου. (Εικ.1) Πέρα όμως από τις γεωμορφολογικές και τοπιακές αναφορές, το ανθρωπογενές περιβάλλον μοιάζει να επικρατεί του φυσικού κι έτσι αυτό που διαμορφώνει το χαρακτήρα του ποταμού είναι η έντονη εκμετάλλευσή του από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως γεωργοκτηνοτροφικές, οικιστικές, βιοτεχνικές και βιομηχανικές όλες με ένα ευρύ κοινό χαρακτηριστικό την παραγωγή λυμάτων. (Εικ.2)
Η έντονη και συνεχιζόμενη ρύπανση του ποταμού αποτελεί άμεσο κίνδυνο τόσο για την ανθρώπινη υγεία όσο και για την ισορροπία του παραποτάμιου φυσικού οικοσυστήματος που η άνομη και η κακή διαχείριση έχουν προκαλέσει τη διατάραξή του σε τέτοιο βαθμό που πιθανό οι διάφοροι ομοιοστατικοί μηχανισμοί, που λειτουργούν εξισορροπητικά για την προστασία και την επαναφορά των φυσικών οικοσυστημάτων, να μην μπορέσουν να συνεχίζουν να αφομοιώνουν αυτή τη βίαιη τροποποίηση και σύντομα το σύστημα «αποσυντονίζεται και σταδιακά υποβαθμίζεται ή και καταρρέει».(Ε.Α.Π./Αριανούτσου,1999:60) Οι ανοχές βέβαια των διαφόρων φυσικών οικοσυστημάτων αποδεικνύονται μεγάλες αλλά επειδή η πίεση και εξάντληση των φυσικών πόρων δεν είναι μέσα στο πνεύμα και την έννοια της αειφορικής ανάπτυξης και της διαχείρισης, σίγουρα υπάρχουν κι άλλοι τρόποι ανάπτυξης της περιοχής.
Επισήμανση της σημασίας και του ρόλου του Ασωπού
Η ιδιαιτερότητα της περίπτωσης του Ασωπού ποταμού είναι πως δεν αποτελεί ένα ήδη υποβαθμισμένο ποτάμιο σύστημα μέσα σ΄ έναν αναπτυγμένο και βεβαρυμένο αστικό ιστό κι εμείς καλούμαστε να προστατέψουμε τις τυχόν εναπομείνασες ελεύθερες παρόχθιες εκτάσεις του και να «αγωνιστούμε» για την απόκτηση νέων αλλά αντίθετα αποτελεί μεν ένα υποβαθμισμένο οικοσύστημα, λόγω της εντατικής ρύπανσης που υφίσταται από τη χωροθέτηση της ΒΙΟΠΑ Οινοφύτων σε μεγάλο τμήμα των οχθών του, αλλά στην ουσία βρίσκεται στην «έναρξη» των διαφόρων πιέσεων και προβλημάτων που η ανεξέλεγκτη κι η αυθαίρετη οικιστική ανάπτυξη - κι όλα τα συνακόλουθά της – προκαλούν σε φυσικές ενότητες, όπως τα ρέματα και οι ποταμοί. (Εικ.3)
Μεγάλη σημασία έχει για τη βιώσιμη ανάπτυξη αυτής της περιοχής η διατήρηση και η προστασία του φυσικού χαρακτήρα και της λειτουργίας του Ασωπού αλλά και του ορθού σχεδιασμού και της αειφορικής διαχείρισης τόσο των παραποτάμιων και γειτνιαζουσών δραστηριοτήτων όσο και της αυξανόμενης οικιστικής ανάπτυξης. Η περιβαλλοντική αξία ύπαρξης και σχεδιασμού παρόχθιων περιαστικών ζωνών είναι βέβαια αδιαμφισβήτητη. Η συμβολή τέτοιου είδους οικοσυστημάτων είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση ειδικών μικροκλιματικών συνθηκών (δροσισμός, αερισμός, εξομάλυνση υψηλών θερμοκρασιών, αποφυγή απότομων μεταβολών υγρασίας, κ.ά.) μέσα από τη λειτουργία τους ως αγωγών αερίων ρευμάτων, αλλά και μέσω της βλάστησης και του υδάτινου στοιχείου που διαθέτουν. Παράλληλα το γεγονός της ύπαρξης ακόμα αρκετών ελεύθερων αδόμητων χώρων μέσα στο αναπτυσσόμενο οικιστικό δίκτυο επιτρέπει τη διαφύλαξη μέρους τους και δημιουργίας μιας αξιόλογης ζώνης προστασίας του ποταμού. Κύριο στοιχείο δε αυτών των φυσικών υπαίθριων χώρων δύναται να είναι η προσπελασιμότητα και ο κοινόχρηστος χαρακτήρας ώστε πράγματι να λειτουργεί ως ένας φυσικός χώρος και να σηματοδοτείται και ως κοινωνικός χώρος.(Κοσμάκη, 1998-99)
Γενικά τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά του ποταμού – θετικά κι αρνητικά– θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής σημεία:
• Αποτελεί το μόνο ποτάμι της Αττικής με φυσική διατομή καθ’ όλο το μήκος του.
• Σε ένα μεγάλο τμήμα του διαρρέει αγροτικές ή χέρσες εκτάσεις, γεγονός που προσφέρει τη δυνατότητα για τρόπους εύρεσης εργαλείων σχεδιασμού ικανάών να δημιουργήσουν μια ζώνη προστασίας από μελλοντική οικιστική ανάπτυξη.
• Διέρχεται από περιοχές κατοικίας τόσο μόνιμες όσο και παραθεριστικές, κυρίως στο τμήμα του που διαρρέει το νομό Αττικής, λογικό αποτέλεσμα της «πίεσης» που ασκεί η «εκτόνωση» του λεκανοπέδιου της Αθήνας και η προσφορά του μέσω της ανάδειξής του για την ποιότητα ζωής των κατοίκων θα είναι πολύτιμη.
• Η υπερεκμετάλλευση των υδάτων του (άρδευση, γεωτρήσεις, φράγμα Αγ. Θωμά – ΕΥΔΑΠ για υδροδότηση Αθήνας, κ.λπ.) έχει επιφέρει τη μείωση της ροής του με αποτέλεσμα να λειτουργεί περισσότερο ως χείμαρρος.
• «Πλήττεται» εδώ και χρόνια από την κακοδιαχείριση τόσο της πολιτείας όσο και ιδιωτικών συμφερόντων (βιομηχανία, αυθαίρετα) και το φυσικό του στοιχείο έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις κυρίως από τη ρύπανσή του με βιομηχανικά, γεωργικά, κτηνοτροφικά και αστικά απόβλητα καθώς και τη ρίψη μπάζων αλλά δεν έχει φθάσει σε τέτοιο βαθμό που να μην είναι αναστρέψιμες οι ζημιές ώστε να μην αξίζει τη διατήρηση και την προστασία του. (Εικ.4)
• Παρόλη την υποβάθμισή του διατηρεί σε αρκετά σημεία την παρόχθια χλωρίδα και πανίδα και ειδικότερα ένα σύστημα υγροτόπων που σχηματίζεται στις εκβολές του και ανατολικότερα (λιμνοθάλασσα Ωρωπού–περιοχή Αλυκές) και αποτελεί καταφύγιο και τόπο διαβίωσης, σπάνιας αρκετές φορές, ορνιθοπανίδας. (Εικ.5-6)
• Ο υπερτοπικός χαρακτήρας της περιοχής Ωρωπού έχει ήδη τονιστεί με τη χωροθέτηση από το Ρ.Σ.Α κέντρου αναψυχής και παραθερισμού που συσχετίζονται με την προστασία του υφιστάμενου φυσικού περιβάλλοντος.
• Προσφέρει τη δυνατότητα να αποκατασταθεί και να ανανήψει ένα σύνθετο οικοσύστημα και να διαμορφωθεί μια ενιαία φυσική ενότητα που πέρα από την περιβαλλοντική διάσταση και αξία είναι δυνατόν να συνδυαστεί με την κοινωνική και την οικονομική και να αποτελέσει μέσο βιώσιμης ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής.
Δυνατότητες προστασίας και περιβαλλοντικής ανάδειξης του Ασωπού μέσω μιας εναλλακτικής και οικολογικής διαχείρισης
Οπωσδήποτε δεν μπορούμε να μιλάμε για καμία προσπάθεια προστασίας και ανάδειξης του Ασωπού ποταμού όταν εκκρεμεί η συνεχής υποβάθμιση από την απόρριψη βιομηχανικών, αστικών και γεωργικών λυμάτων στην κοίτη του χωρίς καμία σχεδόν διαδικασία βιολογικού καθαρισμού τους και η διά νόμου συνέχιση αυτού του «εγκλήματος» με την έως τώρα ισχύουσα νομοθεσία του 1969 και την υπ’ αριθμόν Γ1/1806/7.3.1969 διυπουργική απόφαση που χαρακτηρίζει τον Ασωπό δέκτη βιομηχανικών αποβλήτων της βιομηχανικής ζώνης Οινόης-Οινοφύτων. Οποιαδήποτε σκέψη και πρόταση γίνεται στα πλαίσια της υπόθεσης πως το πρόβλημα ρύπανσης και η διαδικασία απορρύπανσης του ποταμού με τεχνικά και θεσμικά εργαλεία θα έχει λυθεί.
Ένα ακόμη σημείο που αξίζει να ερευνηθεί περαιτέρω είναι η δυνατότητα αξιοποίησης του φυσικού αυτού οικοσυστήματος ως μέσου βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής. Όχι μέσω μιας αλόγιστης και βίαιης εκμετάλλευσης του φυσικού πλούτου προς οικονομικά ή άλλα τοπικά συμφέροντα αλλά μέσω ήπιων επεμβάσεων και αειφορικής διαχείρισης δύναται η φυσική ενότητα του Ασωπού -έπειτα από την επίλυση των διαφόρων προβλημάτων της- να αποτελέσει πόλο έλξης για δραστηριότητες περιβαλλοντικού και οικολογικού χαρακτήρα, όπως η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η ορνιθοπαρατήρηση και γενικότερα ο οικοτουρισμός αλλά και ο αγροτουρισμός.
Μια λοιπόν μελλοντικά εναλλακτική εξέλιξη κι ανάπτυξη του ποταμού και του παραποτάμιου οικοσυστήματος του θα μπορούσε να βασιστεί σε αρχές όπως:
• Η ασφάλεια του πληθυσμού από πλημμύρες, διαβρώσεις, ατυχήματα κ.λπ.
• Ο σεβασμός στο φυσικό στοιχείο του ποταμού και η αναγνώριση της συνθετότητας της περιβαλλοντικής λειτουργίας του.
• Η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης και χρήσης του ποταμού από όλους με τρόπο ασφαλή κι ενιαίο. (Εικ.7)
• Προσέγγιση κι ανάπτυξη του αστικού ιστού με τρόπο ασφαλή για το οικοσύστημα του ποταμού.
• Εξασφάλιση και διατήρηση, όπου είναι εφικτό, αγροτικών γαιών στις παρόχθιες εκτάσεις καθώς και αποκατάσταση και συνέχιση του φυσικού τοπίου ως φυσιογνωμίας της περιοχής. (Εικ.8)
• Συμμετοχική διαχείριση του ποταμού, δηλαδή δικαίωμα και υποχρέωση κάθε άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενου (κατοίκου, επαγγελματία, οικιστικού συλλόγου κ.ά.) στη διαχείριση του συστήματος με τη βοήθεια ενός φορέα διαχείρισης που θα οργανωθεί για το σκοπό. Η εξασφάλιση όμως πόρων και η υλοποίηση των αναγκαίων έργων θα αποτελεί ευθύνη του κράτους και των τοπικών δήμων και κοινοτήτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η καθολική συμμετοχή των κατοίκων μέσω των τοπικών οικιστικών συλλόγων τους στις προσπάθειες απορρύπανσης του ποταμού και των έργων αντιπλημμυρικής προστασίας. Ευχής έργον θα ήταν και η δυνατότητα καθολικής συμμετοχής και στην προσπάθεια διατήρησης του Ασωπού όχι μόνο ως ενός υδρολογικού συστήματος φυσικής και καθαρής ροής αλλά κι ως ενός προστατευμένου φυσικού συνόλου ενταγμένου στη ζωή και τη συνείδηση όλων με αμοιβαίες παραχωρήσεις, με έντονο το αίσθημα της συλλογικότητας και της περιβαλλοντικής συνείδησης κι όχι το σύνηθες γνώρισμα της «ιδιοκτησιακής μανίας» του νεοέλληνα κυρίως.
Κύριο χαρακτηριστικό όλης αυτής της παράθεσης αρχών και στόχων είναι πως αποτελούν ουσιαστικά άξονες προς διάφορες κατευθύνσεις και προσπαθούν να καλύψουν ένα έτσι κι αλλιώς πολυδιάστατο ζήτημα, όπως είναι αυτό της διαχείρισης ενός ποτάμιου οικοσυστήματος με σκοπό τόσο της βιωσιμότητάς του όσο και την ενεργό λειτουργία του στην αειφορική ανάπτυξη της περιοχής. Σίγουρα το κάθε ένα σημείο από τα παραπάνω δέχεται βαθύτερη ανάλυση και διεπιστημονική επίσης προσέγγιση για την εύρεση διαφόρων τρόπων επίλυσης του κάθε ζητήματος.
Αντί επιλόγου
Έχουν περάσει προ πολλού οι εποχές που το βραχυπρόθεσμο και ατομικό όφελος ήταν ο άξονας δράσης όλων. Τα ολοένα δυσμενέστερα νέα από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος δεν αφήνουν ουσιαστικά περιθώρια για κακοδιαχείριση. Όσο «εξαπλωνόμαστε» είναι αναπόφευκτο να καταναλώνουμε φυσικούς πόρους αλλά η ευαισθησία και η ικανότητα μας θα κριθούν στον τρόπο που τους διαχειριζόμαστε και τους αφήνουμε να υπάρχουν απλά. Διάφοροι επιστήμονες έχουν επισημάνει ότι η κατανόηση και η κατάλληλη διαχείριση των οικοσυστημάτων πρέπει να αναγνωρισθεί από τον άνθρωπο σαν μια ηθική υπευθυνότητα, και η παλιά αντίληψη της απεριόριστης εκμετάλλευσης πρέπει να αντικατασταθεί από μια νέα της αποκατάστασης και της ορθολογικής και της ορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων. (Ισπικούδης, Χατζηστάθης,1995)
naturbane@gmail.com ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική - Αντωνόπουλος Α., Αυγερινού Σ., Λουκόπουλος Δ., Παρασκευόπουλος Μ., Κοσμάκη Π., 1992 «Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα γεωγραφικής ενότητας Ωρωπού, Α’ Φάση», Αθήνα
- Αριανούτσου Μ., 1999 «Οικολογικά Συστήματα» στο Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον, Τόμος Α’, με ακαδημαϊκή υπεύθ. Κοσμάκη Π., Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Πάτρα
- Ζαλίδης Ι., Κατσαβούνη Σ., Παπαδήμος Δ., 2003 « Αλληλεπιδράσεις Υγροτόπων και Αγροοικοσυστημάτων»
- Κοσμάκη Π. 1999 «Προστασία, Αποτίμηση και Θεώρηση του Φυσικού Τοπίου ως Τμήματος του Περιβάλλοντος » στο Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις του Σχεδιασμού και της Οικιστικής Ανάπτυξης , ΕΜΠ , Αθήνα , σελ. 85-88
- Κοσμόπουλος Π., 2001 Δοκίμιο Εισαγωγής στον Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό, Θεσσαλονίκη, University Studio Press
- Λοϊζίδου Μ., 1998 «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Κεντρικής Μονάδας επεξεργασίας υγρών βιομηχανικών αποβλήτων περιοχής Ασωπού και αστικών λυμάτων Δήμου Αυλώνα» Μελετητής: Ε.Μ.Π. Τμήμα Χημικών Μηχανικών
- Χατζηστάθη Α.- Ισπικούδη Ι., 1995 «Προστασία της Φύσης και Αρχιτεκτονική του Τοπίου» , Εκδόσεις Γιαχούδη – Γιαπούλη ο.ε.
Ξενόγλωσση - Brookes A., F. Douglas Shields Jr., 1996 River Channel Restoration-Guiding for Sustainable Projects , JOHN WILEY & SONS, New York
- Mc Harg J., 1992 “Design with Nature”, JOHN WILEY & SONS, New York
- Turner T., 1998 Landscape Planning and Environmental Impact Design, UCL Press, London
- United States Department of Agriculture (USDA), 1998 “Stream Corridor Restoration: Principles, Processes and Practices”, http://www.usda.gov/NRE
LINKS
http://news.kathimerini.gr
www.rizospastis.gr/
http://www.brockovichblog.com
http://action.foe.org
http://ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm http://www.ornithologiki.gr
http://www.oikologos.gr
http://www.in.gr/
www.wwf.gr/index.php |
