Εισαγωγή
Οι παραδοσιακές χρήσεις της παράκτιας ζώνης όπως η κατοικία, η αλιεία και η κολύμβηση, έχουν σήμερα αλλάξει. Οι νέες χρήσεις που συνεπάγονται οι καινούριοι τρόποι αναψυχής, η διάθεση των αποβλήτων, η κατασκευή έργων υποδομής τόσο στο χερσαίο όσο και στο θαλάσσιο χώρο και άλλα, έχουν προσδώσει στην ακτή ένα καινούριο χαρακτήρα και έχουν προκαλέσει, μεταξύ άλλων, σωρεία μορφολογικών προβλημάτων: διαβρώσεις και προσχώσεις.
Στην Κύπρο, ενώ οι ακτές αποτελούν μόλις το 13% του εδάφους της ελεύθερης Κύπρου, σε αυτές κατοικεί και απασχολείται το 40% του πληθυσμού και φιλοξενείται το 90% της τουριστικής βιομηχανίας. Η απότομη συσσώρευση της τουριστικής δραστηριότητας στις ελεύθερες παράκτιες περιοχές, οδήγησε σε ένα μοντέλο ανάπτυξης με κύριο χαρακτηριστικό τον βραχυπρόθεσμο και τον ανεπαρκή σχεδιασμό και την έλλειψη έργων υποδομής, γεγονός που εκφράστηκε με τις απρογραμμάτιστες και ανεξέλεγκτες ανθρώπινες επεμβάσεις τόσο στην παράκτια ζώνη, όσο και στην ενδοχώρα, που είχαν ως αποδέκτη την παράκτια ζώνη. Διότι η τουριστική βιομηχανία έχει μεν τη μεγαλύτερη οικονομική αποδοτικότητα, αλλά και τη μεγαλύτερη εντατικότητα στη χρήση του χώρου.
Ανθρώπινες επεμβάσεις και οι επιπτώσεις τους στην παράκτια μορφολογία
Εξαιτίας της γραμμικής της γεωμετρίας (μεγάλο μήκος και πολύ μικρό πλάτος) η ακτή είναι ιδιαίτερα ευπρόσβλητη σε εξωτερικές επεμβάσεις. Για το λόγο αυτό οι ανθρώπινες επεμβάσεις έχουν πολύ σημαντικές συνέπειες στο παράκτιο σύστημα, φυσικό και βιολογικό.
1. Κατασκευή παράκτιων έργων
Κάθε έργο που κατασκευάζεται στην παράκτια ζώνη αποτελεί εμπόδιο στη φυσική εκτόνωση των παράκτιων μηχανισμών επί της ακτής και μεταβάλλει την παράκτια κίνηση των ιζημάτων (άμμος και χαλίκια). Διαταράσσεται η ισόρροπη κατανομή των ιζημάτων, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται αλλού έντονες προσχώσεις και αλλού έντονες διαβρώσεις.
Στην ελεύθερη Κύπρο, σε μήκος 280 km, κατασκευάστηκαν κυρίως μετά το 1974, περίπου 60 παράλληλοι κυματοθραύστες, πέραν των 120 προβόλων, 12 αλιευτικά καταφύγια και άλλα μικρότερης συχνότητας έργα, όπως θωρακίσεις παρακτίων πρανών και εκβραχισμοί για δημιουργία τεχνητών παραλιών με αμμουδιά. Το 50% του αριθμού των παράκτιων έργων συγκεντρώνεται στη Λεμεσό, σε ακτή μήκους 12 km. Αντιστοιχούν 450 τρέχοντα μέτρα παράκτιων κατασκευών σε κάθε χιλιόμετρο ακτής. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά κατασκευάστηκαν από ιδιώτες.
Οι κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατασκευή των παράκτιων έργων συνοψίζονται:
• Έντονες μορφολογικές μεταβολές της παράκτιας ζώνης. Ανεπιθύμητες προσχώσεις στα υπό προστασία τμήματα της ακτής και σημαντικές και πολλές φορές καταστροφικές διαβρώσεις στις γειτνιάζουσες περιοχές.
• Υποβάθμιση της ποιότητας του θαλάσσιου νερού. Εξαιτίας της έντονης συσσώρευσης υλικού και της ρήχωσης των υπό προστασία περιοχών, ελαχιστοποιείται η δυνατότητα ανακύκλωσης και αυτοκαθαρισμού του θαλάσσιου ύδατος και παρατηρούνται φαινόμενα θερμότητας ιδιαίτερα τους θερμούς μήνες, όπως και συσσώρευσης και ανάπτυξης ρύπων.
• Υποβάθμιση και πολλές φορές απώλεια των παράκτιων βιότοπων, όπως προκύπτει από τα πιο πάνω. Στις περιπτώσεις των εκβραχισμών υπάρχει πλήρης καταστροφή, μη αντιστρεπτή, των παράκτιων βιοτόπων. Το ίδιο συμβαίνει και στις περιοχές που διαβρώνονται.
• Συσσώρευση φυκιών. Οι θάλασσες της Κύπρου είναι πλούσιες σε λιβάδια Ποσειδωνίας, που συναντώνται στα ρηχά νερά (μέχρι –10,0 μέτρα βάθος νερού). Τα παράκτια έργα λειτουργούν ως παγίδες για τα νεκρά φύλλα της ποσειδώνιας, γεγονός που προκαλεί οχληρία. Η ακτή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους λουόμενους και κατά την αποσάθρωση των φυκιών προκαλείται έντονη έκκληση υδροθείου με τη γνωστή ενοχλητική οσμή.
• Αισθητική / οπτική όχληση. Αλλοιώνεται πλήρως το φυσικό περιβάλλον.
2. Λατομεύσεις παράκτιου υλικού
Υπολογίστηκε ότι στη δεκαετία 1960-70, λατομεύτηκε από τις ακτές της Κύπρου 1 Mm3 υλικού. Μετά το 1970 οι παράκτιες αμμοληψίες απαγορεύθηκαν διά νόμου, όμως μετά την καταστροφή του 1974 και την ανάγκη για ανοικοδόμηση υπήρξε νέα έξαρση μέχρι το 1980.
• Με δεδομένο ότι στις ακτές της Κύπρου η άμμος αποτελεί υλικό σε ανεπάρκεια, οι λατομεύσεις αυτές συνέτειναν σημαντικά στην επιδείνωση του προβλήματος της διάβρωσης.
• Πλήρης απώλεια των παράκτιων βιοτόπων.
• Υποβάθμιση της ποιότητας της ακτής αισθητικά και λειτουργικά, όσον αφορά τις χρήσεις αναψυχής.
3. Κατασκευή φραγμάτων
Το υδατικό πρόβλημα, που υπήρχε ανέκαθεν στην Κύπρο, οξύνθηκε, αφού ο ετήσιος αριθμός τουριστών είναι τετραπλάσιος σχεδόν του αριθμού των μονίμων κατοίκων του νησιού. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, κατασκευάστηκαν στην Κύπρο την τελευταία εικοσαετία 37 φράγματα μικρά και μεγάλα, ενώ συνολικά στην Κύπρο υπάρχουν 101 φράγματα διαφόρων μεγεθών, με συνολική δυνατότητα ταμιεύσεως 297 εκ. m3 νερού. Σήμερα ελάχιστοι είναι οι χείμαρροι που καταλήγουν στη θάλασσα, αφού πρώτα υπεραντλούνται.
• Εξαιτίας της παγίδευσης του ποτάμιου υλικού στα φράγματα, η κατάσταση δυναμικής ισορροπίας μεταξύ τροφοδοσίας των ακτών με ποτάμιο ίζημα και κυματικής δράσης ανατρέπεται, με την κυματική δράση να γίνεται πλέον κυρίαρχος μηχανισμός με αποτέλεσμα την πρόκληση έντονων παράκτιων διαβρώσεων.
• Καταστροφή των βιοτόπων στις εκβολές των ποταμών, και των παράκτιων βιοτόπων σαν επακόλουθο της διάβρωσης. Στέρηση της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας από τα θρεπτικά ποτάμια συστατικά.
4. Έντονη αστικοποίηση παράκτιων περιοχών
Η συσσώρευση πληθυσμού και τουριστικής δραστηριότητας στην παράκτια ζώνη, βασισμένη σε ένα αναπτυξιακό μοντέλο με κύριο χαρακτηριστικό τον βραχυπρόθεσμο και ανεπαρκή σχεδιασμό και την έλλειψη έργων υποδομής, όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, επέφερε σωρεία προβλημάτων.
• Κτίσματα κατασκευάστηκαν μέσα στην ενεργό ζώνη του κύματος, εμποδίζοντας τις φυσικές διεργασίες της κυματικής ενέργειας, προκαλώντας διαβρώσεις και γενική διαταραχή της δυναμικής συμπεριφοράς μεγάλων τμημάτων ακτής.
• Προβλήματα με τις απορροές των ομβρίων υδάτων και την έλλειψη έργων υποδομής. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται όλο και συχνότερα σε ακτές της Κύπρου, που βρίσκονται σε έντονα δομημένες περιοχές.
• Ρύπανση των θαλασσίων υδάτων και του υδροφόρου ορίζοντα ο οποίος καταλήγει στη θάλασσα, από αστικά και άλλα λύματα.
• Υποβάθμιση/καταστροφή των βιοτόπων, σαν συνέπεια των προαναφερθέντων.
Επίλογος
Κάθε ακτή αποτελεί ένα αυτόνομο δυναμικό περιβάλλον με το δικό της τρόπο λειτουργίας. Οποιαδήποτε ανθρώπινη επέμβαση στην παράκτια ζώνη επηρεάζει την ισορροπία του δυναμικού αυτού περιβάλλοντος μεταβάλλοντας την εξέλιξή του είτε σε μικρή είτε σε μεγάλη κλίμακα. Η παράκτια διάβρωση αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα. Το 25% των ακτών της Ευρώπης διαβρώνεται εξ αιτίας των ανθρώπινων επεμβάσεων. Και όμως, η παράκτια διάβρωση δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως ένα πρόβλημα μεμονωμένο και να θεραπεύεται μόνο με κατασκευαστικά έργα. Η διάβρωση πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τμήμα μιας Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μέρος αυτού του πολύπλοκου παράκτιου συστήματος στο οποίο συνυπάρχουν η φύση και ο άνθρωπος.
Οι ακτές μας είναι ένας πολύτιμος φυσικός πόρος που βρίσκεται σε ανεπάρκεια και πρέπει να τον προστατέψουμε, για να προστατέψουμε το ίδιο το μέλλον μας. Και όπως είπε ο Μαχάτμα Γκάντι «Οι φυσικοί πόροι του πλανήτη μας είναι αρκετοί για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες όλων μας, αλλά όχι την πλεονεξία μας».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Διαχείριση παρακτίων Ζωνών στην Ελλάδα, πρακτικά ημερίδας του ΕΜΠ, 4.12.1990.
2. Charter on the Euro-Mediterranean cooperation the environment in the Mediterranean Basin, Nicosia Charter, April, 1990.
3. Coastal Zone Management for Cyprus, Phase I Report, Delf Hydraulics, May 1993.
4. Coastal Problems in Cyprus, Technical report prepared by X. Loizidou, Public Works Department, April 1994.
5. EUROSION (2004), A Guide to coastal erosion management practices in Europe (www.eurosion.org)
xenia@isotech.com.cy
www.akti.org.cy
