Περιβαλλοντική προσέγγιση - Βιοκλιματική προσέγγιση
Περιβαλλοντική προσέγγιση
Στις σύγχρονες πόλεις, τα περιβαλλοντικά ζητήματα που σχετίζονται με το νερό αφορούν κυρίως στην κατανάλωσή του, στα ρέματα και στις πλημμύρες.
Οι πόλεις έχουν αυξημένες ανάγκες ύδρευσης, χωρίς να διαθέτουν πάντα τα απαραίτητα αποθέματα νερού. Οι ανάγκες αυτές οφείλονται κυρίως στην αυξημένη κατανάλωση νερού κατ΄ άτομο και τις σημαντικές απώλειες των δικτύων ύδρευσης. Ωστόσο, σχετίζονται και με το είδος των φυτεύσεων που υπάρχουν στους υπαίθριους χώρους της πόλης. Για το λόγο αυτό, η επιλογή των φυτεύσεων σε πόλεις με ζεστά καλοκαίρια και περιορισμένα αποθέματα νερού, πρέπει να αφορά φυτά με αντοχή στη ζέστη και την ξηρασία, χαρακτηριστικά που συναντώνται κυρίως σε ιθαγενή και ενδημικά φυτά της χώρας μας, και γενικά της Μεσογείου.
Τα ρέματα και οι φυσικές απορροές, που υπήρχαν σε πολλές ελληνικές πόλεις καταργήθηκαν και μετατράπηκαν σε δρόμους ή οικοδομήσιμα οικόπεδα, λόγω της γρήγορης και σε πολλές περιπτώσεις ανεξέλεγκτης ανάπτυξης της δόμησης. Στο γεγονός αυτό οφείλεται, σε περιπτώσεις έντονων καιρικών φαινομένων, η υπερχείλιση και η αστοχία των ρεμάτων. Ωστόσο, σε μια πόλη, τα ρέματα δεν παρέχουν μόνο φυσική απορροή στα νερά της βροχής, αλλά αποτελούν και περιοχές οικολογικής σημασίας. Έτσι, μπορούν, με σωστό σχεδιασμό και προστασία, να αποτελέσουν ζωτικές περιοχές πρασίνου στον αστικό ιστό. Ο σωστός σχεδιασμός αφορά στις επεμβάσεις, στα υλικά που χρησιμοποιούνται, καθώς και στον τρόπο διευθέτησης της κοίτης τους. Συγχρόνως, η παρουσία του νερού σε αυτά, έστω και σε μικρές ποσότητες, καθώς και το είδος των φυτών που υπάρχουν εκεί (υδρόφιλα, υδροχαρή, όπως π.χ. πλάτανοι) δημιουργούν ιδιαίτερα ευχάριστες μικροκλιματικές συνθήκες κατά τους θερινούς μήνες, λόγω της αυξημένης εξάτμισης του νερού και της διαπνοής των φυτών.
Στις σύγχρονες πόλεις, το νερό σχετίζεται και με τα σημαντικά προβλήματα που προκαλούν οι πλημμύρες, οι οποίες προκαλούνται από ισχυρές ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις. Οι λόγοι πρόκλησης πλημμύρων είναι πολλοί και περιλαμβάνουν την πιθανή ανεπάρκεια του δικτύου απορροής των ομβρίων, την αστικοποίηση και τη χρήση μη υδατοπερατών υλικών επικάλυψης, τη μείωση του περιαστικού πρασίνου που συμβάλλει στη συγκράτηση τμήματος του νερού της βροχής από το έδαφος, αλλά και την κλιματική αλλαγή, που χαρακτηρίζεται από ολοένα και συχνότερα έντονα καιρικά φαινόμενα.
Στην πόλη, οι αρνητικές συνέπειες των πλημμύρων μπορούν να μετριαστούν όταν οι επιφάνειες των ελεύθερων χώρων, αλλά και των δωμάτων των κτιρίων, διαμορφώνονται με υδατοπερατά υλικά (π.χ. επιφάνειες πρασίνου και γαιώδη υλικά) ή με υλικά τοποθετημένα εν ξηρώ σε υδατοπερατό υπόστρωμα χωρίς τη διαμόρφωση αρμών με κονίαμα (π.χ. πλάκες και κυβόλιθοι πάνω σε άμμο, χώμα ή χαλίκια). Με τον τρόπο αυτό, σημαντικό μέρος του νερού συγκρατείται στις επιφάνειες αυτές και διοχετεύεται με χρονική υστέρηση στο δίκτυο απορροής, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες υπερχείλισης και αστοχίας του. Συγχρόνως όμως, η αύξηση της υδατοπερατότητας των αστικών επιφανειών συμβάλλει και στην αύξηση της ποσότητας νερού που διεισδύει στο έδαφος και εμπλουτίζει τον υδάτινο ορίζοντα, και άρα στην αποκατάσταση του κύκλου του νερού στην πόλη.
Βιοκλιματική προσέγγιση
Το νερό αποτελεί στοιχείο το οποίο ρυθμίζει το μικροκλίμα και βελτιώνει τις συνθήκες θερμικής άνεσης, που επικρατούν στους υπαίθριους αστικούς χώρους κατά τη διάρκεια της θερμής, καλοκαιρινής περιόδου. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στη διαδικασία της εξάτμισης, η οποία για να πραγματοποιηθεί απορροφά θερμότητα από το περιβάλλον και έτσι συμβάλλει στη μείωση της θερμοκρασίας του αέρα (δροσισμός με εξάτμιση / evaporative cooling). Η εφαρμογή του δροσισμού με εξάτμιση απαιτεί υψηλές θερμοκρασίες αέρα και σχετικά χαμηλές τιμές σχετικής υγρασίας. Οι συνθήκες σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας που επικρατούν κατά τις μεσημεριανές ώρες των καλοκαιρινών μηνών στις περισσότερες ελληνικές πόλεις, επιτρέπουν τη χρήση του νερού για δροσισμό με εξάτμιση. Ιδιαίτερα στην Αθήνα, η μελέτη των τιμών σχετικής υγρασίας για την περίοδο δροσισμού κατά τις μεσημεριανές ώρες, όταν οι θερμοκρασίες περιβάλλοντος παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ένταση (πάνω από 35 °C), δείχνει ότι οι τιμές αυτές είναι αρκετά χαμηλές (της τάξης του 30%) και άρα ευνοούν τον δροσισμό με εξάτμιση. Πέρα από τα παραπάνω, το νερό ως δομικό υλικό ενός υπαίθριου χώρου χαρακτηρίζεται από μεγάλη θερμοχωρητικότητα και ανακλαστικότητα. Έτσι, παρουσιάζει πολύ χαμηλότερες επιφανειακές θερμοκρασίες από άλλα συμβατικά δομικά υλικά (όπως π.χ. η άσφαλτος, το σκυρόδεμα και η πέτρα) και δεν επιβαρύνει θερμικά το μικροκλίμα.
Κατά τους θερινούς μήνες, η ένταξη στοιχείων νερού στους υπαίθριους χώρους μπορεί να βελτιώσει τις μικροκλιματικές συνθήκες, να ενισχύσει τον φυσικό δροσισμό και να επεκτείνει τα όρια της θερμικής άνεσης. Τα στοιχεία αυτά είναι τα παρακάτω:
* Ελεύθερες επιφάνειες νερού
* Επιφάνειες νερού με πίδακες (σιντριβάνια)
* Μικροψεκαστήρες σε στοιχεία βλάστησης
* Ελεύθερα συστήματα τεχνητής ομίχλης
* Ψυκτικοί πύργοι (Passive Downdraught Evaporative Cooling / PDEC Towers)
* Κατακόρυφες επιφάνειες νερού
* Πίδακες ενσωματωμένοι σε αστικά δάπεδα
Σε κάθε περίπτωση, σε σχέση με τον σχεδιασμό και τη χωροθέτηση στοιχείων νερού σε υπαίθριους χώρους τίθενται κατασκευαστικά ζητήματα και ζητήματα κλίμακας, κόστους και αισθητικής. Συγχρόνως, είναι απαραίτητος ο σωστός σχεδιασμός και η χωροθέτηση των στοιχείων αυτών σε σχέση με τους επικρατούντες ανέμους, αλλά και ο συνδυασμός τους με στοιχεία σκιασμού και φυτεύσεων. Τέλος, για πολλές ελληνικές πόλεις, τίθεται το πρόβλημα της διαθεσιμότητας νερού και άρα η δυνατότητα χρήσης μη καθαρού νερού (από γεώτρηση ή υφάλμυρο).
Ως αρχιτεκτονικό στοιχείο, το νερό αποτελεί ένα φυσικό όριο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατάλληλα στη διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων ή του περιβάλλοντος χώρου ενός κτιρίου. Κατά συνέπεια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ορίσει πορείες, να αποκλείσει περιοχές κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρέπει να χωροθετείται και να σχεδιάζεται με βάση τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού, προκειμένου να συμβάλλει και στη βελτίωση του μικροκλίματος. Ένα δεύτερο αισθητικό κριτήριο για την κατάλληλη χρήση του νερού στους υπαίθριους χώρους είναι η δυνατότητα ανάκλασης της εικόνας ενός κτιρίου μέσα σε μια επιφάνεια νερού, που λειτουργεί ως καθρέπτης, εντείνοντας την εικόνα του.
fbougiatioti@yahoo.com, aineias4@yahoo.com
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Alvarez Servando et al., eds., Architecture and Urban Space. Proceedings of the Ninth International Conference, Seville, Spain, September 24-27, 1991, Dordrecht / Boston / London: Kluwer Academic Publishers, 1991.
- Βαϊου Ντίνα, Καραλή Μάχη, «Τα ρέματα στην Αθήνα του 21ου αιώνα. Πολιτικές προστασίας. Η αρχιτεκτονική προσέγγιση», στο Πυρφόρος. Ειδική Περιοδική Έκδοση Ε.Μ.Π., τεύχος 1/1998, Θ. Ξανθόπουλος, επιμ., Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 1998, σ. 32-35.
- Brophy V., O’Dowd C., Bannon R., Goulding J., Lewis O., Sustainable Urban Design, Ireland: European Commission Energy Publication, 2000, [Online] Available, http://erg.ucd.ie/erg_downloads.html, 20 Μαΐου 2001.
- Γαιόραμα, Experiment, Νερό. Η Πηγή της Ζωής, Αθήνα: Ειδικές Εκδόσεις Άρης Τερζόπουλος Α.Ε., Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1998.
- Γκαραγκούνης Κων., κ.ά., "Επίδραση γεωλογικών χαρακτηριστικών του εδάφους του Λεκανοπεδίου της Αθήνας στην εξέλιξη των πλημμυρικών επεισοδίων περιβαλλοντικές επιπτώσεις", στο Πυρφόρος. Ειδική Περιοδική Έκδοση Ε.Μ.Π., τεύχος 20, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 1995, σ. 62-67.
- Cainadas Elias, Margaris Nikos S., Theodorakakis Marios, Flowers of Athens. A Field Guide, Athens: Patakis Publications, 1999.
- Expo ’92. Seville Architecture et Design, Σεβίλλη, Sociedad Estatal para la Exposicion Universal Sevilla 92 (γαλ. μτφρ. Guglielmetti Anne, Montclos Cristiane de, Pio Cristine, Ιταλία, Gallimard/Electa, 1992).
- Οικονόμου Αινείας, Χρήση συστημάτων δροσισμού με εξάτμιση και με ακτινοβολία για την βελτίωση του μικροκλίματος σε υπαίθριους χώρους και σε κτίρια, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Δ.Π.Μ.Σ. Αρχιτεκτονική-Σχεδιασμός του Χώρου, Κατεύθυνση Α: Σχεδιασμός - Χώρος - Πολιτισμός, Ε.Μ.Π., Φεβρουάριος 2002.
- Σανταμούρης Μ., κ.ά., Οικολογική Δόμηση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Δ/νση Οικιστικής Πολιτικής και Κατοικίας, Ιούνιος 2000.
|
