Επιχειρώντας προβλέψεις με βάση πιθανά «σενάρια» - Επενδύοντας στο Αειφόρο Σενάριο 3 για ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων της Μεσογείου - Και πού βρίσκονται οι προτεραιότητες ;
Η διαχείριση νερού στη Μεσόγειο καταγράφει ανάγλυφη τη συνάφεια δημογραφικών, οικονομικών, τεχνολογικών, κοινωνικών, πολιτικών, περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών προβλημάτων, διλημμάτων και προκλήσεων. Είναι βέβαιο, ότι μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν ή για να το αντιστρέψουμε, μόνο μαγικές λύσεις θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν γοργή και αποτελεσματική διέξοδο στα πολλά και αλληλοσυνδεόμενα ζητήματα που άπτονται του νερού και της διαχείρισής του στη μεσογειακή λεκάνη.
Επιχειρώντας προβλέψεις με βάση πιθανά «σενάρια»
Το 2000, το Blue Plan (Mediterranean Action Plan/United Nations Environment Programme) εξέτασε τα πιθανά σενάρια για την εξέλιξη της διαχείρισης των υδατικών πόρων στη Μεσόγειο ως το 2025. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια μιας παγκόσμιας μελέτης υπό τον τίτλο «Water for the 21st Century: Vision to Action», που συντονίζεται σε διεθνές επίπεδο από το Global Water Partnership (GWP) και σε μεσογειακό από GWP-Med (πρώην Mediterranean Technical Advisory Committee –MEDTAC- του GWP). Το GWP-Med είναι μια σύμπραξη των κυριοτέρων Μεσογειακών δικτύων και οργανισμών που ασχολούνται με θέματα νερού στην περιοχή. Κύριος στόχος του GWP-Med είναι η προώθηση της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων (Ο.Δ.Υ.Π.) στη Μεσόγειο, η ανάπτυξη συνεργασιών και η ανταλλαγή εμπειριών σε θέματα νερού.
Τα σενάρια που θεωρήθηκαν ως πιθανότερα και αναλύθηκαν στα πλαίσια της μελέτης ήταν:
Σενάριο 1: Διατηρείται η υπάρχουσα κατάσταση στη Μεσόγειο ή αλλιώς “business as usual”
Προβλέπει ότι η υπάρχουσα τάση για οικονομική, τεχνολογική και δημογραφική εξέλιξη συνεχίζεται με αποτέλεσμα να διατηρηθούν και πιθανότατα να ενταθούν οι πιέσεις στους υδατικούς πόρους και τα υδατικά συστήματα, με άμεση αρνητική επίδραση στην περιβαλλοντική ασφάλεια σε ορισμένες περιοχές. Παρ’ όλα αυτά, το σενάριο προβλέπει ότι οι έντονες κρίσεις αποφεύγονται.
Σενάριο 2: Η Μεσόγειος βαίνει σε κρίση
Bασίζεται στα υπολογιστικά δεδομένα του Σεναρίου 1, όμως η επιδεινούμενη κατάσταση οδηγεί σε έντονη και γενικευμένη κρίση, με κύρια χαρακτηριστικά την οικονομική και πολιτική αποσταθεροποίηση, τη μικρή μεταφορά νέων τεχνολογιών, την οικονομική ύφεση και την αδυναμία να υιοθετηθούν νέες στρατηγικές για τη διαχείριση νερού. Διαρθρωτικές αδυναμίες καταγράφονται στην περιοχή, ενώ η κοινωνική και η περιβαλλοντική ασφάλεια τίθενται σε κίνδυνο.
Σενάριο 3: Η Μεσόγειος οδεύει προς μια ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων της
Προβλέπει την εφαρμογή κριτηρίων αειφορίας, αναπτύσσεται με βάση τις αρχές της Ο.Δ.Υ.Π. και καταλήγει σε μια αισιόδοξη πρόβλεψη για το μέλλον του θέματος στην περιοχή.
Ο απώτερος σκοπός των μοντέλων είναι να μας δώσουν τη δυνατότητα προσέγγισης μιας μελλοντικής κατάστασης. Είναι μια διαδικασία συνειδοτοποίησης του τι μέλλει γενέσθαι, είναι μια ενημερωμένη πρόβλεψη, κάτι σαν να διαβάζεις την κρυστάλλινη σφαίρα, με βοήθημα όχι υπερφυσικές ικανότητες αλλά ένα καλά ενημερωμένο κατάλογο στοιχείων, μια πρόγνωση τάσεων και ένα «έξυπνο» όχημα –το μοντέλο- που κάθε φορά πρέπει να βελτιώνεται από τα λάθη του.
Αυτό που θεωρούμε σημαντικό να παρουσιάσουμε εδώ είναι οι βασικές παράμετροι μιας συνειδητής επένδυσης που πρέπει να γίνει στη Μεσόγειο ώστε να προσεγγιστεί ή, εφόσον είμαστε αρκετά αισιόδοξοι, να επιτευχθεί το Σενάριο 3, δηλαδή να οδεύσουμε προς μια διαχείριση των υδατικών πόρων που να βασίζεται στην Ο.Δ.Υ.Π. και να πληροί κάποια κριτήρια αειφορίας.
Έτσι, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται:
* στην ανάγκη αλλαγής της συμπεριφοράς μας ως προς τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Κύρια εργαλεία γι’ αυτό αποτελούν η ενημέρωση του κοινού, η εκπαίδευση και η ανάπτυξη τόσο της γνώσης και της εμπειρίας όσο και των δυνατοτήτων εφαρμογής των συλλογικών φορέων, των εμπλεκόμενων πολιτών και των επαγγελματικών ομάδων.
* στη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών (συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης αποκέντρωσης) και στην ενδυνάμωση και την αξιοποίηση της διαχειριστικής τους ικανότητας ως τμήμα των τοπικών λειτουργιών.
* στην προώθηση χρήσης μη-συμβατικών υδατικών πόρων (ανακύκλωση, αφαλάτωση κ.ά.)
* στην εφαρμογή περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της διαχείρισης της ζήτησης των υδατικών πόρων, με έμφαση στις γεωργικές χρήσεις και στη μείωση απωλειών μέσω των δικτύων ύδρευσης.
* στην ανάπτυξη συνεργασίας, ειδικά σε θέματα κοινών λεκανών απορροής, μεταφοράς νερού, έρευνας και ανάπτυξης, κατάστρωσης σχεδίων αντιμετώπισης κρίσεων κ.ά.
Επενδύοντας στο Αειφόρο Σενάριο 3 για ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων της Μεσογείου
Μια προσεκτική διατύπωση των βασικών αρχών και κατευθυντήριων γραμμών της Ο.Δ.Υ.Π. πραγματοποιήθηκε μέσω μιας διεθνούς συμβουλευτικής διαδικασίας, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και κατέληξε σε επικύρωση τους κατά το Διεθνές Συνέδριο για το Νερό και το Περιβάλλον, στο Δουβλίνο, το 1992.
Οι τέσσερις βασικές αρχές του Δουβλίνου ήταν:
1. Το νερό είναι πεπερασμένος και ευαίσθητος φυσικός πόρος, απαραίτητος για τη διατήρηση της ζωής, την ανάπτυξη και το περιβάλλον.
2. Η διαχείριση του νερού πρέπει να βασίζεται στην αρχή της συμμετοχής, και να εμπλέκει τόσο τους χρήστες όσο και τους σχεδιαστές και τους πολιτικούς σε όλα τα επίπεδα.
3. Οι γυναίκες κατέχουν κεντρικό ρόλο στην εξασφάλιση, διαχείριση και διαφύλαξη του νερού.
4. Το νερό έχει οικονομική αξία και σε όλες τις ανταγωνιστικές μεταξύ τους χρήσεις και πρέπει να αναγνωρίζεται ως οικονομικό αγαθό.
Όμως, από το 1992 έχει περάσει σχεδόν μια δεκαπενταετία. Επιχειρώντας να συνοψίσουμε σε μια φράση την πορεία προς την εκπλήρωση των αρχών του Δουβλίνου και την εφαρμογή τους σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, μπορούμε να καταγράψουμε μια σημαντική προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή τόσο στο θεσμικό όσο και στο πρακτικό επίπεδο. Οι Οργανισμοί των Ηνωμένων Εθνών και πολλές κυβερνήσεις έχουν συμπεριλάβει στις πολιτικές και τους σχεδιασμούς τους σχετικούς όρους και έχουν προχωρήσει σε αρκετές εφαρμογές (κυρίως σε εθνικό επίπεδο). Παράλληλα, ιδρύθηκαν και λειτουργούν εξειδικευμένοι παγκόσμιοι οργανισμοί και πρωτοβουλίες για την προώθηση της Ο.Δ.Υ.Π. (Global Water Partnership, World Water Council κ.λπ.).
Τι προτείνεται, λοιπόν, να γίνει ;
Η φυσική συνέχεια των «σεναρίων» στα οποία έγινε ήδη αναφορά -στα πλαίσια της πρωτοβουλίας «Water for the 21st Century: Vision to Action» υπό την πρωτοβουλία του MEDTAC/GWP-, ήταν η ανάπτυξη ενός Πλαισίου για Δράση, υπό τον τίτλο “Framework for Action for the Mediterranean: Achieving the Vision for the Mediterranean”, που καταρτίστηκε από το Mediterranean Water Network, που είναι το δίκτυο των διευθυντών ή υπευθύνων κρατικών υπηρεσιών που έχουν σχέση με το νερό στις χώρες της Μεσογείου.
Το Πλαίσιο για Δράση (FFA) παρουσίασε μια σειρά από προτάσεις που αφορούν τους παρακάτω τομείς δράσεις:
Ι. Ενδυνάμωση των οργανισμών που έχουν την ευθύνη διαχείρισης του νερού
ΙΙ. Εφαρμογή συνδυασμένων μέτρων διαχείρισης της παροχής και της ζήτησης νερού
ΙΙΙ. Αναδιάρθρωση και εκμοντερνισμός της γεωργίας
ΙV. Βελτίωση της υγιεινής και της προστασίας της ποιότητας των νερών
V. Αύξηση της ικανότητας των χωρών να αντιμετωπίζουν ακραία καιρικά φαινόμενα
VΙ. Προώθηση της συνεργασίας μεταξύ χωρών που μοιράζονται κοινούς υδατικούς πόρους
VII. Προώθηση της γνώσης σχετικά με τα θέματα διαχείρισης των υδατικών πόρων
Και πού βρίσκονται οι προτεραιότητες ;
Εξετάστηκαν 15 μεσογειακά σχέδια δράσης και προτάσεις διαχείρισης των τελευταίων 8 χρόνων και αναλύθηκαν οι Στόχοι, τα Εργαλεία και οι Δραστηριότητες που προτείνονται σε κάθε ένα από αυτά. Τα περισσότερα από τα σχέδια αποτελούν το προϊόν μακρών συμβουλευτικών διεργασιών και συνεργασιών διαφόρων φορέων (κυβερνήσεων, ΜΚΟ, ερευνητικών ινστιτούτων), ορισμένες από αυτές υπό επίσημα διακυβερνητικά σχήματα (πχ. Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία, Μεσογειακή Επιτροπή για την Αειφόρο Ανάπτυξη, κ.ά.) και άλλες από σχετικούς φορείς και οργανώσεις (π.χ. ΜΙΟ-ECSDE, MedWet, MWN, κ.λπ.).
Η ανάλυση των στοιχείων αυτών παρουσιάστηκε με τη μορφή μιας σφαίρας που σχηματίζεται από τους άξονες των παραπάνω κατηγοριών (Χ: Στόχοι- Objectives, Y: Εργαλεία-Tools, Ζ: Δραστηριότητες-Activities). Oι σημαντικότερες προτεραιότητες τοποθετούνται πιο κοντά στο κέντρο της σφαίρας και έτσι δημιουργείται μια στρωμάτωση προτεραιοτήτων:
- Ζώνη Α: κεντρική, όπου όλες οι συνιστώσες είναι υψηλής προτεραιότητας
- Ζώνη B: όπου μερικά στοιχεία είναι υψηλής και μερικά μεσαίας ή και χαμηλής προτεραιότητας
- Ζώνη Γ: όπου όλα τα στοιχεία είναι μεσαίας ή χαμηλής προτεραιότητας
Η επεξεργασία των δεδομένων στηρίχθηκε στην προσεκτική κατηγοριοποίηση των στοιχείων και την «βαθμολόγηση» των προτάσεων διαχείρισης ανάλογα με την συχνότητα με την οποία εμφανίζονται στα διάφορα σχέδια δράσης. Η απλουστευτική αυτή προσέγγιση επέτρεψε την εξαγωγή σαφών συμπερασμάτων που παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες:
Στόχοι Προτεραιότητας
ΥΨΗΛΗ - Αύξηση διαθεσιμότητας νερού (μέσω αυξημένης παροχής και διαχείρισης της ζήτησης
- Βελτίωση της διαχείρισης του νερού
- Εκλογίκευση της χρήσης του νερού στη γεωργία
- Προστασία των υπόγειων νερών
- Παραγωγή και διάδοση της γνώσης
ΜΕΣΑΙΑ - Καλλιέργεια κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών σε σχέση με το νερό
- Βελτίωση των συνθηκών υγιεινής του νερού
- Συνεργασία όπου υπάρχουν κοινοί υδατικοί πόροι
- Προώθηση νέων πρακτικών
- Εκτίμηση και διαχείριση ακραίων καιρικών φαινομένων (ξηρασίες, πλημμύρες)
- Εξασφάλιση πολιτικής θέλησης και υποστήριξης
- Θεσμικές αλλαγές στη διαχείριση ποτάμιων λεκανών
ΧΑΜΗΛΗ - Νέο πλαίσιο πληροφόρησης για την Ο.Δ.Υ.Π.
- Παραγωγή και διάδοση νέων δεδομένων για την Ο.Δ.Υ.Π.
- Νέο νομικό πλαίσιο για την Ο.Δ.Υ.Π.
Εργαλεία Προτεραιότητας
ΥΨΗΛΗ - Πληροφόρηση, ευαισθητοποίηση του κοινού και συμμετοχή
- Εκπαίδευση και ανάπτυξη δεξιοτήτων
ΜΕΣΑΙΑ - Νομοθεσία
- Επιστημονική και θεσμική συνεργασία
- Οικονομική υποστήριξη και οικονομικά κίνητρα
ΧΑΜΗΛΗ - Βελτίωση και χρήση της τεχνολογίας
Όσον αφορά στις Δραστηριότητες - Προτεραιότητες, η ανάλυση έδειξε ότι διαφέρουν σε υπο-περιφερειακό, εθνικό ή και τοπικό επίπεδο, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες και έτσι δεν υπάρχει λόγος για μεγαλύτερη αναφορά εδώ, που θα ήταν εξάλλου ιδιαίτερα εκτενής.
Είναι βέβαιο ότι με την προσέγγιση αυτή αδικήθηκαν οι νέες ορολογίες, όπως και το περιεχόμενό τους, αφού δεν εμφανίζονται στα κείμενα που εξετάστηκαν με συχνότητα ανάλογη των παλαιοτέρων όρων και πρακτικών. Αυτό είναι το τίμημα κάθε νέας ιδέας και μένει να δούμε στα χρόνια που θα έρθουν εάν επενδύουμε σε φερέλπιδους όρους και, ακόμα περισσότερο, σε χρήσιμες πρακτικές.
Επίλογος
Όπως έγινε σαφές, η επιτυχής εφαρμογή της Ο.Δ.Υ.Π. προϋποθέτει την καλή συνέργεια αρκετών παραμέτρων. Αν και οι μακρείς κατάλογοι είναι πάντα χρήσιμοι, κλείνοντας θα θέλαμε να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση σε δύο «οχήματα» που μπορούν να μας οδηγήσουν σε αλλαγές προς το καλύτερο: την έκφραση μια αληθούς πολιτικής θέλησης για βελτίωση και δράση και, την αλλαγή της στάσης των πολιτών απέναντι στο νερό και τη χρήση του. Και οι δύο παράμετροι έχουν ένα σαφές πολιτιστικό υπόβαθρο και απαιτούν όραμα, γνώση και συνειδητοποίηση για να γίνουν πράξη, είτε αφορούν την εκτροπή του Ευφράτη ή του Αχελώου είτε το έγκαιρο κλείσιμο της βρύσης όταν πλένουμε τα δόντια μας.
vangelis@gwpmed.org
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - European Environment Agency (1996), Water Resources Problems in Southern Europe. Prepared by: by T. Estela, C. Marcuello, A. Iglesias. Topic Report 15, Inland Waters. pp 45.
- European Environment Agency (1999), Sustainable Water Use in Europe – Part 1: Sectoral use of water. Prepared by: W. Kinner, C. Lallana, T. Estella, S. Nixon, T. Zabel, L. Laffon, G. Rees, G. Cole. pp 92
- MedWet (1998), A strategy for Mediterranean Wetlands. MedWet – The Mediterranean Wetlands Initiative. Athens. pp 48
- MIO-ECSDE (2000), Core for Action Plan for Water in the Mediterranean (2001-2005). Document prepared in the framework of the MEDTAC/GWP process “Water for the 21st Century: Vision to Action”. Prepared by: Michael Scoullos (MIO-ECSDE), Thymio Papayannis (MedWet), Vangelis Constantianos (MIO-ECSDE), Josefina Maestu (MWN). Compiled by MIO-ECSDE, Athens. pp.64
- MWN (2000), Framework for Action for the Mediterranean: Achieving the Vision for the Mediterranean. Document prepared in the framework of the MEDTAC/GWP process “Water for the 21st Century: Vision to Action”. Prepared by: Josefina Maestu, Mediterranean Water Network (MWN), Madrid. pp.44
|
