Tο πρόγραμμα για την αποκατάσταση των Λουτρών του Ομεριέ στη Λευκωσία της Κύπρου βραβεύτηκε το Μάρτιο του 2006 με το Πρώτο Βραβείο στην κατηγορία «Διατήρηση της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς» του Βραβείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά / Europa Nostra.
Ιστορία
Τα Οθωμανικά Λουτρά (χαμάμ) του Ομεριέ βρίσκονται στη συνοικία Ομεριέ, στην καρδιά της οχυρωμένης πόλης της Λευκωσίας, στην Κύπρο. Βρίσκονται στα νότια του τζαμιού του Ομεριέ, ενός πολύ σημαντικού μνημείου της παλιάς πόλης. Το τζαμί πήρε το όνομά του από τον προφήτη Ομάρ, στον οποίο ήταν αφιερωμένο, μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Οθωμανούς το 1570-71.
Το τζαμί του Ομεριέ ήταν κάποτε η εκκλησία της Αγίας Μαρίας των Αυγουστίνων, μέρος του ομώνυμου μοναστηριού του τάγματος των Αυγουστίνων, που χρονολογείται από το 14ο αιώνα.
Το χαμάμ του Ομεριέ, χτισμένο από τον Λαλά Μουσταφά Πασά, τον πρώτο Οθωμανό διοικητή του νησιού, χρονολογείται στα τέλη του 16ου αιώνα (περίπου στα 1571), στις απαρχές της οθωμανικής κυριαρχίας. Επίσης, το χαμάμ είναι ένα από τα τρία δημόσια λουτρά της Λευκωσίας και το μοναδικό που έχει αποκατασταθεί πλήρως.
Συνεργάτες και αντικειμενικοί στόχοι
Η αποκατάσταση των οθωμανικών λουτρών αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου, το οποίο εφαρμόζεται στο πλαίσιο του Ενιαίου Ρυθμιστικού Σχεδίου Λευκωσίας και χρηματοδοτήθηκε κυρίως από τα προενταξιακά κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω του UNDP (Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών) και του Γραφείου Παροχής Υπηρεσιών του ΟΗΕ και της Συνεργασίας για το Μέλλον. Πόροι για την υλοποίηση του σχεδίου αυτού χορηγήθηκαν από το Δήμο Λευκωσίας και από το Υπουργείο Εσωτερικών (από το πρόγραμμα ενισχύσεων για τα κηρυγμένα κτήρια).
Η αποκατάσταση των Οθωμανικών Λουτρών του Ομεριέ είναι ένα από τα υποπρογράμματα στην περιοχή του Ομεριέ:
• Στάδιο 1: Αποκατάσταση δρόμων, νέα επίστρωση και βελτίωση της υποδομής (οδός Τηλλυρίας)
• Στάδιο 2: Αποκατάσταση του συμπλέγματος των λουτρών του Ομεριέ και του περιβάλλοντος χώρου
• Στάδιο 3: Αποκατάσταση της βόρειας όψης του τζαμιού του Ομεριέ και διαμόρφωση του κήπου του
Λαμβάνοντας υπόψη τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της παλιάς πόλης της Λευκωσίας, ο οποίος κυρίως απεικονίζεται στον καλοδιατηρημένο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα και τον ιστορικό αστικό ιστό, αυτό το έργο είναι το τέλειο παράδειγμα αναστήλωσης και αναπροσαρμογής ενός παλαιού κτηρίου στις σύγχρονες ανάγκες, διατηρώντας την αρχική του χρήση και δομή.
Ο στόχος αυτού του έργου εμπίπτει στις γενικές επιδιώξεις του Ενιαίου Ρυθμιστικού Σχεδίου Λευκωσίας για μια ολοκληρωμένη ανάπλαση της οχυρωμένης πόλης της Λευκωσίας και τη διατήρηση, προστασία και αναβάθμιση της αρχιτεκτονικής της κληρονομιάς. Το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας είναι αποτέλεσμα συνεργασίας μεταξύ του Δήμου Λευκωσίας, του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως του Υπουργείου Εσωτερικών και του UNDP από το 1980.
Η φιλοσοφία της παρέμβασης
Το έργο στόχευε στην αποκατάσταση του ιστορικού κτηρίου με βάση τις διεθνείς αρχές αποκατάστασης και τις χάρτες που αφορούν επεμβάσεις στην αρχιτεκτονική κληρονομιά. Η διασφάλιση της αυθεντικότητας του κτίσματος, η αρχή της αναστρεψιμότητας και η χρήση συμβατών μεθόδων και υλικών είχαν πρωταρχική σημασία στο σχέδιο αναστήλωσης. Η διατήρηση της αρχικής χρήσης του κτηρίου ως χαμάμ ήταν επίσης θεμελιώδης μέριμνα.
Κτήριο και χρήση
Το Λουτρό του Ομεριέ είναι μία πέτρινη, βαριά κατασκευή, φτιαγμένη από ασβεστόλιθο από την περιοχή της Λευκωσίας. Ο θόλος και οι εξωτερικοί πέτρινοι τοίχοι στο χρώμα της ώχρας το κάνουν ένα χαρακτηριστικό μνημείο της παλιάς πόλης.
Το κτήριο έχει μία βόρεια και μία νότια είσοδο. Στη νότια είσοδο φθάνουμε μέσω ενός μικρού προαυλίου. Η σειρά και η χρήση των χώρων ακολουθεί τη χαρακτηριστική τυπολογία των οθωμανικών λουτρών της εποχής. Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα ευρύχωρο τετράγωνο διαμέρισμα με έναν θόλος και θολίσκο στην οροφή του. Σε αυτόν το χώρο, το sadrvan (κρύο διαμέρισμα), μπορούσε κάποιος να ξεντυθεί και να ετοιμαστεί για να προχωρήσει στο χλιαρό διαμέρισμα (kapaluk). Το στεγασμένο με θόλο sadrvan έχει μία μικρή δεξαμενή εγκατεστημένη στο κέντρο και πάγκους κατά μήκος των τοίχων. Οι πάγκοι είναι προστατευμένοι με κρεμασμένα υφάσματα, τα οποία εξασφαλίζουν απομόνωση για το ντύσιμο και την ανάπαυση μετά τη διαδικασία του λουτρού.
Το χλιαρό διαμέρισμα ή kapaluk αποτελείται από τρεις κύριους χώρους, οι οποίοι είναι σκεπασμένοι με θόλους και οξυκόρυφες θολωτές οροφές και φιλοξενούν χρήσεις υγιεινής. Η ενδιάμεση θερμοκρασία αυτών των χώρων βοηθά το σώμα να προετοιμαστεί για να μπει στο ζεστό διαμέρισμα (mejan), το οποίο ακολουθεί στη συνέχεια. Παραδοσιακά, στα χλιαρά δωμάτια γίνονταν διάφορες δραστηριότητες περιποίησης του σώματος (ξύρισμα, κόψιμο και βάψιμο μαλλιών), όσο κανείς προσαρμοζόταν στη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας.
Στη συνέχεια ο λουόμενος επισκέπτεται το ζεστό διαμέρισμα ή mejan. Πρόκειται για τετράγωνο χώρο, που καλύπτεται από έναν κεντρικό θόλο και έχει μικρότερα δωμάτια, τα halvets, ένα σε κάθε γωνία. Κάθε halvet περιλαμβάνει δύο μαρμάρινες κρήνες με τρεχούμενο ζεστό και κρύο νερό και φωτίζεται από στρογγυλά και σε σχήμα άστρου ανοίγματα επάνω στο θόλο. Στο κέντρο του ζεστού διαμερίσματος διαμορφώνεται μια οκταγωνική πέτρινη επιφάνεια υπερυψωμένη κατά 50 εκατοστά περίπου από το δάπεδο, η οποία χρησιμοποιείται για μασάζ. Όλοι οι χώροι του ζεστού διαμερίσματος θερμαίνονται μέσω του δαπέδου, κάτω από το οποίο κυκλοφορεί ζεστός αέρας. Ο αέρας θερμαίνεται από μια εστία που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του κτηρίου σε επίπεδο χαμηλότερο από τη δεξαμενή του ζεστού νερού. Το νερό στη δεξαμενή θερμαίνεται για να παράγει ατμό για τους θερμούς χώρους ταυτόχρονα με τη θέρμανση του αέρα κάτω από το δάπεδο. Η θερμοκρασία στα θερμά διαμερίσματα φθάνει τους 36-38 βαθμούς Κελσίου.
Μετά το λουτρό στα ζεστά διαμερίσματα, ο λουόμενος ακολουθεί την αντίστροφη πορεία προκειμένου να φθάσει στο κρύο διαμέρισμα, όπου οι πάγκοι προσφέρουν έναν ευχάριστο χώρο ανάπαυσης πριν από την αποχώρηση από το χαμάμ.
Αντίκτυπος
Η αποκατάσταση του λουτρού και ο επανασχεδιασμός του περιβάλλοντος χώρου συνέβαλλαν στην αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος της γύρω περιοχής και στην κοινωνική ενίσχυση του συγκροτήματος, το οποίο φέρνει νέα δραστηριότητα στην παλιά πόλη.
Επιπλέον, το κτήριο αυτό καθεαυτό είναι ένα σημαντικό παράδειγμα οθωμανικής αρχιτεκτονικής στην Κύπρο και, συνεπώς, η αποκατάστασή του συμβάλλει στη διατήρηση της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το πρόγραμμα αποκατάστασης των Λουτρών του Ομεριέ είναι ένα παράδειγμα σεβασμού, διατήρησης και προώθησης του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα της πόλης της Λευκωσίας, η οποία αποτελεί ενιαίο και αναπόσπαστο τμήμα όχι μόνο της πολυπολιτισμικής κληρονομιάς της Κύπρου αλλά και της κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιάς.
Προοπτικές
Το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας συνεχίζει να σχεδιάζει και να θέτει σε εφαρμογή έργα μέσα στην οχυρωμένη πόλη στο γενικότερο πλαίσιο της επιδίωξης μιας αειφόρου αστικής ανάπτυξης.
Επίσκεψη και χρήση των λουτρών
Τα Λουτρά του Ομεριέ λειτουργούν κανονικά για το κοινό από τον Μάρτιο του 2005.
Μπορεί κανείς να επισκεφθεί και να χρησιμοποιήσει τα λουτρά σύμφωνα με το εξής ωράριο:
Δευτέρα 11:00-17:00 (μόνον επισκέψεις με ξενάγηση), Τρίτη-Κυριακή 09:00-21:00 (εναλλάξ ημέρες για άντρες και γυναίκες)
Τα Λουτρά του Ομεριέ βρίσκονται στην εξής διεύθυνση: Πλατεία Τηλλυρίας 8, 1016 Λευκωσία, Κύπρος. Τηλ.: +357 22 460 570, +357 22 750 550.
Athina.Papadopoulou@nicosiamunicipality.org.cy
