Εισαγωγή
Πολύ συχνά η αντίληψή μας περί φύσης και αρχιτεκτονικής περιορίζεται στη φυσική υπόσταση των πραγμάτων και η αστική ανάπλαση καθοδηγείται από το εμπορικό marketing. Αλλά η διατήρηση και η μεταμόρφωση του φυσικού μας τοπίου θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια πολιτισμική και κοινωνική διεργασία, η οποία σχετίζεται με τη μνήμη επί του παρόντος και τη δημιουργία (και όχι απλά την αναδημιουργία) μίας ταυτότητας». Αυτή υπήρξε και η κινητήριος δύναμη πίσω από το Castleford Project, ένα καινοτόμο έργο ανάπλασης μίας πόλης στο Δυτικό Yorkshire στην Αγγλία, που μόλις μέσα σε τέσσερα χρόνια μεταμόρφωσε αρκετούς από τους δημόσιους χώρους της πόλης και αύξησε την αξία της αρχικής επένδυσης στο ύψος των 300 εκατομμυρίων €, αφού επέφερε καινούργιες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις.
Μία ανίερη συμμαχία
Οι ρίζες του Έργου έγκεινται σε μία ασυνήθιστη, σχεδόν ανίερη συμμαχία.
Από τη μία πλευρά, βρίσκονται οι κάτοικοι της πόλης. Το Castleford ήταν κάποτε σημαντικό κέντρο εξόρυξης άνθρακα. Στη δεκαετία του 1990 ενέσκηψαν πολλές δυσκολίες. Η βιομηχανία αναδιοργανώθηκε, τα ανθρακωρυχεία έκλεισαν, η οικονομία της πόλης κατέρρευσε και η κοινωνική δομή αποδιοργανώθηκε πλήρως. Αλλά το Castleford κατάφερε να διατηρήσει μία χαρακτηριστική κοινοτική υπερηφάνεια χάρη στην ύπαρξη μιας ισχυρής και μακροχρόνιας «κουλτούρας» κοινοτικού βίου και μιας δυναμικής ομάδας ανθρώπων που ενδιαφέρονται για την κληρονομιά. Η πόλη έχει πολλές ενεργές ομάδες πολιτών, δημοτικούς οργανισμούς, όσο και νέους και ηλικιωμένους ανθρώπους που είναι αφοσιωμένοι στην πόλη και έχουν αποφασίσει να ζήσουν και να δουλέψουν σε αυτή. Αυτές οι ομάδες είναι προετοιμασμένες να εργαστούν για το καλό της πόλης αλλά και το δικό τους. Βλέπουν τον ευρύτερο ορίζοντα και ο κόσμος δεν σταματάει «στο κατώφλι της πόρτας του».
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν οι επαγγελματίες και οι δημόσιοι υπάλληλοι που εργάζονται στον τομέα της ανάπλασης, του σχεδιασμού, της διαχείρισης έργων και της κοινοτικής ανάπτυξης. Οι σοσιαλδημοκρατικές αξίες της κυβέρνησης της Μεγάλης Βρετανίας υπό το Εργατικό Κόμμα καλλιέργησαν και ιδέες κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης. Η εγκατάλειψη παλιών τακτικών και η αναδιοργάνωση μίας νέας μετα-βιομηχανικής οικονομίας βρίσκεται πλέον σε πλήρη ανάπτυξη. Ως εκ τούτου έχει αναπτυχθεί μία νέα γενιά επαγγελματιών του δομημένου περιβάλλοντος που είναι αφοσιωμένη σε ένα είδος διαχείρισης και ανάπτυξης πέρα από το ιστορικό πρότυπο του «διοικώ και ελέγχω».
Το 2003 συγκροτήθηκε μία ομάδα ειδικών για το δομημένο περιβάλλον, προκειμένου να εμπνεύσει μία νέα, τοπική, προσανατολισμένη στους πολίτες, προσέγγιση της ανανέωσης της πόλης. Η ομάδα υποστηρίχθηκε από το τηλεοπτικό Κανάλι 4 (Channel 4), ένα δημόσιο κανάλι με εκτεταμένο πολιτιστικό πρόγραμμα, που ήθελε επιπλέον να αναθέσει μία σειρά τηλεοπτικών παραγωγών οι οποίες θα κατέγραφαν τη βελτίωση μίας πόλης. Μετά από συνεννοήσεις με την τοπική κοινότητα, η ομάδα αποφάσισε ότι ήθελε να εργαστεί στο Castleford και ένωσε τις δυνάμεις της με το Συμβούλιο Wakefield Metropolitan Borough, με φορείς περιφερειακής ανάπτυξης και εθνικούς οργανισμούς ανάπλασης. Ο στόχος ήταν απλός: να αξιοποιήσουν τα φυσικά διαθέσιμα και τους πόρους του Castleford και να καταστήσουν δυνατή μία σειρά από μικρές αλλά σημαντικές βελτιώσεις σε ορισμένους από τους δημόσιους χώρους- «κλειδιά» της πόλης. Η ηθική διάσταση του έργου: η συμμετοχή των πολιτών και ο σχεδιασμός από κοινού (co-design).
Το Έργο
Το έργο ξεκίνησε στις αρχές του 2003 με μία σειρά δημοσίων συναντήσεων σε μπαρ, λέσχες/κλάμπ και κοινοτικά κέντρα στο Castleford, με την υποστήριξη του Καναλιού 4, του Συμβουλίου Wakefield και της Επιτροπής για την Αρχιτεκτονική και το Δομημένο Περιβάλλον. Μια απλή ερώτηση τέθηκε προς συζήτηση: «Πώς θέλετε να βελτιωθεί η πόλη σας;»
Η απλή σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης έδωσε προτεραιότητα σε μία σειρά από έργα. Οι αρχές της κοινότητας ανέλαβαν να συντονίσουν τα επιμέρους έργα. Δημιουργήθηκαν τρεις νέοι κοινοτικοί οργανισμοί. Καταστρώθηκε ένα σχέδιο δράσης προκειμένου να γίνει προσπάθεια να έλθουν εις πέρας συνολικά έντεκα έργα, που συμπεριλάμβαναν από μικρές βελτιώσεις σε εγκαταλελειμμένους υπαίθριους χώρους μέχρι τη δημιουργία μίας νέας κεντρικής πλατείας, από νέους παιδότοπους μέχρι μία γέφυρα πεζών πάνω από τον ποταμό Aire. Δημιουργήθηκε ένα λογικό διάγραμμα που συνέδεε αρκετά έργα σε ένα ενιαίο πρόγραμμα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στα έργα με ισχυρότερο εμπορικό χαρακτήρα να υποστηρίξουν τα πιο «αδύναμα» έργα, εκείνα που είχαν πιο έντονο χαρακτήρα κοινωνικής πρόνοιας.
Οι «κοινοτικοί πρωταθλητές» έβριθαν ανάμεσα στις τάξεις της ομάδας του έργου, και έτσι η ομάδα αποφάσισε να καλέσει σχεδιαστές μελετών να προτείνουν ιδέες για μεμονωμένα προγράμματα σε έναν κατ’ ουσία διαγωνισμό ιδεών. Η κοινότητα ψήφισε τις μελέτες που προτιμούσε περισσότερο. Ορισμένοι έμειναν άναυδοι από την αποκέντρωση της εξουσίας. Αλλά το έργο ήταν βασισμένο στην πεποίθηση ότι οι πόλεις είναι εκφάνσεις μίας κοινότητας, των φορολογούμενων πολιτών και των καταναλωτών, ότι η ζωτικότητα ενός τόπου βασίζεται στη δυναμική μίας κοινότητας, και ότι οι άνθρωποι, όχι μόνο η γη, αποτελούν το βασικό πλεονέκτημα μίας πόλης.
Το 2004 και το 2005, συστάθηκαν αναπτυξιακές ομάδες, αποτελούμενες από μέλη της κοινότητας, μελετητές και τοπικούς κυβερνητικούς παράγοντες. Οι αρχικές ιδέες του σχεδιασμού έγιναν επίσημα σχέδια. Η ομάδα των ειδικών παρέμεινε διαθέσιμη προκειμένου να παράσχει συμβουλές στρατηγικής επί της ανάπλασης, του σχεδιασμού, της διαχείρισης και της χρηματοδότησης. Οι ομάδες έργου προχώρησαν σε εντατική προβολή του προκειμένου να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση.
Στα τέλη του 2005, δηλαδή μόνο δύο χρόνια μετά, κατασκευάστηκε το πρώτο έργο: ένας παιδότοπος σε μία φτωχή οικιστική περιοχή. Έκτοτε, άλλα εννέα έργα έχουν ακολουθήσει. Ανάμεσά τους είναι τέσσερις νέοι δημόσιοι χώροι και μία ανακαινισμένη υπόγεια διάβαση. Όλα αυτά τα έργα αφορούν σε χώρους που ήταν μέχρι πρότινος εγκαταλελειμμένοι ή κακοσχεδιασμένοι. Το τελευταίο έργο, μία αρχιτεκτονικά σχεδιασμένη πεζογέφυρα, είναι υπό κατασκευή και προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2007. Η αρχική δωρεά ύψους 150,000 € από το Κανάλι 4 εξελίχθηκε σε ένα πρόγραμμα πρωτεύουσας σημασίας χρηματοδότησης ύψους 19 εκατομμυρίων € , που χρηματοδοτήθηκε από 23 διαφορετικές πηγές, και το οποίο έδωσε το έναυσμα για νέες ιδιωτικές επενδύσεις ύψους 200 εκατομμυρίων € για την οικιστική και εμπορική ανάπτυξη της πόλης.
Ένα κίνημα για τοπική αλλαγή
Βασικός παράγοντας της επιτυχίας του έργου είναι ότι με τη δημιουργία ενός κινήματος αλλαγής έχει εδραιωθεί ένα σαφές αναπτυξιακό πρόγραμμα για την πόλη.
Η συμμετοχή των πολιτών δεν ενσωματώθηκε απλά στον πυρήνα του βασικού προγράμματος αλλά ενισχύθηκε και επεκτάθηκε με ένα συμπληρωματικό πρόγραμμα τοπικών δραστηριοτήτων.
Στο πλαίσιο του έργου ανακαινίστηκε ένα κατάστημα στο κέντρο της πόλης και μετατράπηκε σε κέντρο συναντήσεων και τεχνών. Επίσης στο πλαίσιο του έργου έλαβαν χώρα εκδηλώσεις για τοπικές επιχειρήσεις και εθελοντικούς οργανισμούς. Το Συμβούλιο Wakefield πραγματοποίησε περιβαλλοντολογικά προγράμματα στα σχολεία. Το Συμβούλιο Τεχνών του Yorkshire παρείχε τη δυνατότητα σε τοπικούς και διεθνείς καλλιτέχνες να αναλάβουν νέες δουλειές και επίσης διόρισε καλλιτέχνες στη σχεδιαστική ομάδα. Οι φορείς Coalfields Regeneration Trust και Sure Start εκπόνησαν αλληλένδετα τοπικά προγράμματα. Το Κανάλι 4 διοργάνωσε βραδιές χορού σε τοπικά κέντρα διασκέδασης.
Ήταν, λοιπόν, αυτή η ένθερμη, συνολική προσπάθεια που οδήγησε στην επιτυχία. Αναδεικνύοντας και εκφράζοντας την ταυτότητα μίας πόλης και αντιμετωπίζοντας το περιβάλλον ως έκφραση πολιτισμού, έχει πραγματοποιηθεί στο Castleford μία σειρά ενεργειών που μεταμορφώνουν το τοπίο της πόλης με τρόπο βιώσιμο, προσωπικό και αντιπροσωπευτικό σταθερών ιδεών αλλαγής και ανάπλασης.
mrdavidbarrie@yahoo.co.uk
Ο David Barrie είναι παραγωγός δημοσίων έργων και σύμβουλος αστικής ανάπτυξης. Ανέπτυξε και ήταν επικεφαλής του Castleford Project (2002-05) και παραμένει μέλος της Οργανωτικής και Διοικητικής του Επιτροπής. Επί του παρόντος εργάζεται σε έργα αστικής ανάπλασης στη Μεγάλη Βρετανία και την Κίνα.
Blog: http://davidbarrie.typepad.com/
