Το York είναι μια πόλη 181.000 κατοίκων συνολικά (κέντρο και περίχωρα) [1], που βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Αγγλίας.
Η πόλη κατοικήθηκε για πρώτη φορά γύρω στα 71 μ.Χ. από τους Ρωμαίους. Κατά τον 8ο αι. ήταν το κέντρο του Βορρά και η δεύτερη πόλη σε πληθυσμό μετά το Λονδίνο. Στη συνέχεια υπήρξε μια καμπή στην εξέλιξή της και αναγεννήθηκε το μεσαίωνα και συγκεκριμένα από το 13ο αι. σταδιακά.
Όσον αφορά τη θέση της και τη μορφολογία της περιοχής γενικότερα, διατρέχεται από τον ποταμό Ουζ και από ένα μικρότερο παρακλάδι του, τον ποταμό Φος. Είναι κτισμένη σε περίπου τετράγωνο σχήμα και σε σχεδόν επίπεδο έδαφος με μικρές κλίσεις κατά περιοχές. Περιβάλλεται από τείχη, κτισμένα αρχικά στους ρωμαϊκούς χρόνους, με πολλές προσθήκες κατά το μεσαίωνα (εικ. 1).
Από τους αρχικούς δρόμους της πόλης ήταν οι δρόμοι του σημερινού κέντρου, η Stonegate και η γειτονιά των Shambles. Το York συνδέεται άρρηκτα με τον γοτθικής αρχιτεκτονικής καθεδρικό ναό, κτισμένο από το 13 αι. έως το 15ο αι. Ο καθεδρικός ναός του York είναι ο μεγαλύτερος γοτθικός ναός της βόρειας Ευρώπης.
Τα ιστορικά κτήρια του York είναι κατοικίες, πολλές εκκλησίες, αλλά και αρκετά βιομηχανικά κτήρια. Όσον αφορά τις κατοικίες, συναντά κανείς μεσαιωνικά σπίτια (εικ. 2), αλλά και νεότερα, γεωργιανής και βικτωριανής περιόδου (18ου και 19ου αι.). Τέλος, υπάρχουν πλήθος άλλων ιστορικών κτισμάτων, όπως απομεινάρια ρωμαϊκών οχυρώσεων και πύργων, ιστορικές γέφυρες, καθώς και κτήρια που σχετίζονται με την ανάπτυξη του εμπορίου και των συνεταιρισμών κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους.
Η μελέτη για την εκπόνηση σχεδίου προστασίας και ανάπλασης του York ξεκίνησε το 1968. Ήταν μία από τις τέσσερις πόλεις της Αγγλίας όπου εφαρμόστηκε το ίδιο πρόγραμμα ταυτόχρονα. Οι άλλες τρεις ήταν το Bath, το Chester και το Chichester.
Οι βασικοί στόχοι που τέθηκαν από την παραπάνω μελέτη ήταν:
* Να παραμείνει το εμπορικό κέντρο της πόλης ζωντανό και ανταγωνιστικό των γειτονικών πόλεων (Leeds, Manchester κ.λπ.).
* Να βελτιωθεί το περιβάλλον της πόλης απομακρύνοντας τη συμφόρηση και το θόρυβο, ώστε το κέντρο της πόλης να προσελκύσει την κατοίκιση από οικογένειες, φοιτητές, εργένηδες και συνταξιούχους, δηλαδή ανθρώπους όλων των ηλικιών και κατηγοριών.
* Να αναδειχθεί ο ιστορικός χαρακτήρας της πόλης και τα ιστορικά κτήρια να γίνουν τόσο βιώσιμα ώστε να είναι οικονομικά αυτοσυντηρούμενα.
* Η ανέγερση νέων κτηρίων μέσα στην πόλη να περιοριστεί σε αυτά που τηρούν τις υψηλότερες αρχιτεκτονικές προδιαγραφές.
Χαρακτηριστικό της πόλης του York αποτελεί το γεγονός ότι, ενώ περιβάλλεται από τα μεσαιωνικά τείχη, οι πυρήνες που σώζονται σε ικανοποιητικό βαθμό δεν είναι παντού το ίδιο συμπαγείς. Κάποιες από τις περιοχές (Aldwark και Micklegate Bishophill) ήταν, κατά την εποχή εκπόνησης της μελέτης, οι λιγότερο αξιόλογες, με αραιή δόμηση και όχι πολλά αξιόλογα κτίσματα, κυρίως αποθήκες και κάποια βιομηχανικά, αλλά και πάρα πολλά παραπήγματα. Περικλείονται όμως από τα τείχη, γεγονός το οποίο τις καθιστούσε περιοχές αρκετά σημαντικές από κάθε άποψη, οι οποίες έπρεπε να συμβάλουν θετικά στην ανάπλαση της πόλης, ώστε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο σύνολο. Στην πρόταση της μελέτης αυτές οι περιοχές θεωρήθηκαν κατάλληλες για κατοικία, εξαιτίας του ανθρώπινου χαρακτήρα και της κλίμακάς τους. Αντίθετα, το κέντρο θεωρήθηκε κατάλληλο για τουρισμό και εμπόριο, προκειμένου να είναι η πόλη οικονομικά βιώσιμη.
Επίσης, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί ήταν το κυκλοφοριακό. Σύμφωνα με τη μελέτη, χωρίς την επίλυση αυτού του προβλήματος και την απομάκρυνση του θορύβου, της ρύπανσης και της συμφόρησης, οποιαδήποτε επέμβαση στα κτήρια θα ήταν άσκοπη για την προστασία της πόλης και την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι προτάσεις κατευθύνθηκαν σε λύσεις όπως καθορισμός ζωνών προστασίας, απαγόρευση κυκλοφορίας διαμέσου των περιοχών αυτών, πεζοδρομήσεις, διευκόλυνση της κυκλοφορίας με μέσα μαζικής μεταφοράς και δημιουργία χώρων στάθμευσης.
Το πρόβλημα της στάθμευσης ήταν εξαιρετικά έντονο τη δεκαετία του 1960. Για το θέμα της στάθμευσης των κατοίκων προτάθηκε η χορήγηση ειδικών ετήσιων αδειών και ο καθορισμός συγκεκριμένων θέσεων μέσα στην πόλη.
Ταυτόχρονα, η διευθέτηση της κυκλοφορίας έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα διέλευσης οχημάτων μέσα από το κέντρο ως συντομότερη διαδρομή. Για το θέμα της στάθμευσης των βοηθητικών οχημάτων, όπως είναι, π.χ., τα οχήματα ανεφοδιασμού των καταστημάτων, προτάθηκε η λύση του περιορισμού των ωρών πρόσβασής τους στο κέντρο στις πρωινές ώρες, κάτι που ισχύει και σήμερα.
Στο York υπάρχει έντονη χρήση του ποδηλάτου. Για το λόγο αυτό διαμορφώθηκαν και λωρίδες κίνησης των ποδηλάτων, ανάμεσα στις λωρίδες κίνησης των οχημάτων και τα πεζοδρόμια, σε κάποιους από τους δρόμους, όπου δηλαδή αυτό ήταν εφικτό, καθώς και θέσεις στάθμευσης αυτών (εικ. 3).
Όσον αφορά τα κτήρια, το 1967 ήταν κηρυγμένα διατηρητέα 620 κτήρια μέσα στο York. Αυτά ανήκαν και στις τρεις κατηγορίες του αγγλικού συστήματος, δηλαδή βαθμός προστασίας Ι, ΙΙ και ΙΙΙ (σήμερα έχει μετονομαστεί σε ΙΙ*).
Κατά τη μελέτη έγινε νέα καταγραφή των σημαντικών κτηρίων, η οποία τα διέκρινε στις εξής κατηγορίες: (α) αρχαία μνημεία και κτήρια εθνικής ή πολύ μεγάλης τοπικής σημασίας, (β) κτήρια σημαντικού αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, (γ) κτήρια σημαντικά για το αστικό τοπίο και (δ) κτήρια μέτριας σημασίας για το αστικό τοπίο (χάρτης). Κτήρια των τελευταίων πενήντα ετών (δηλ. 1918-1968) δεν συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη, καθώς κρίθηκε ότι ήταν πολύ σύντομο το χρονικό διάστημα που είχε περάσει από την ανέγερσή τους προκειμένου να αξιολογηθούν.
Μέσα στην πόλη προτάθηκε ο καθορισμός περιοχών προστασίας (conservation areas). Τα κτήρια των τριών πρώτων κατηγοριών που βρίσκονταν στις περιοχές αυτές προτάθηκε να τύχουν πολύ προσεκτικής προστασίας και συντήρησης, ενώ της τέταρτης κατηγορίας, πιο ελαστικών επεμβάσεων. Για τους ιδιοκτήτες κτηρίων των τριών πρώτων κατηγοριών προτάθηκε να παρέχεται μερική οικονομική ενίσχυση και να προβλεφθεί η υποχρέωσή τους να επισκευάσουν τις ιδιοκτησίες τους, οι οποίες θα υπόκειντο σε εξαμηνιαίο περιοδικό έλεγχο από το αρμόδιο γραφείο. Τα κτήρια της τέταρτης κατηγορίας επίσης προτάθηκε να τύχουν ανάλογης ενίσχυσης, αλλά οι ιδιοκτήτες τους δεν θα ήταν υποχρεωμένοι να δεχτούν την ενίσχυση αυτή, ούτε να τα επισκευάσουν, αντίθετα, αν ήθελαν, θα μπορούσαν να αιτηθούν την κατεδάφισή τους. Για λόγους οικονομίας και προσεκτικής διαχείρισης, οι περιοχές που χαρακτηρίστηκαν ήταν περιορισμένες, ώστε να μην ενισχυθούν π.χ. οικονομικά εμπορικοί δρόμοι, στους οποίους βρίσκονται ως επί το πλείστον τράπεζες και επικερδείς επιχειρήσεις. Ο διαχωρισμός λοιπόν δεν είχε ως βάση την προστασία αυτή καθεαυτή μόνο, αλλά και ζητήματα σωστής διαχείρισης. Παρ’ ολ’ αυτά , η προστασία θα ήταν πολύ σημαντική σε όλες τις περιοχές της πόλης. Έμφαση δόθηκε σε θέματα στρατηγικής και διαχείρισης, με έναν ρεαλιστικό τρόπο. Επισημάνθηκε η ανάγκη για διατήρηση ποιοτικών καταστημάτων μικρής κλίμακας και κατά το δυνατόν απομάκρυνση μεγάλων επενδυτών που θα πίεζαν για μετατροπή ιστορικών κτηρίων σε πολυκαταστήματα. Στην πράξη φυσικά υπήρξαν και πολυκαταστήματα, μια και το York έχει πολύ τουρισμό, ιδιαίτερα εσωτερικό, τα πιο πολλά καταστήματα όμως παραμένουν σε παραδοσιακό ύφος και μικρή κλίμακα (εικ. 4), ενώ τα πολυκαταστήματα, ως επί το πλείστον, ενσωματώθηκαν στο ιστορικό περιβάλλον και η παρουσία τους είναι κατά το δυνατόν διακριτική.
Aπό τις πιο ενδιαφέρουσες περιοχές ανάπλασης μέσα στην πόλη αποτελεί το Aldwark (εικ. 5). Το Aldwark είχε εξελιχθεί σε περιοχή αποθηκών και παραπηγμάτων, δίνοντας μια εικόνα εγκατάλειψης. Εκτός όμως από τα παραπήγματα, η περιοχή είχε και αρκετά σημαντικά κτήρια. Εφαρμόστηκε λοιπόν ένα πρόγραμμα κατεδάφισης των παραπηγμάτων, ώστε να αναδειχθούν τα υπάρχοντα κτήρια, και ταυτόχρονα κατασκευάστηκαν νέες κατοικίες, οι οποίες κινήθηκαν στα πρότυπα παραδοσιακών σπιτιών από άποψη τυπολογίας, σε αδρές βέβαια γραμμές, αλλά και με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει ποικιλία τόσο στις όψεις όσο και στο αστικό τοπίο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας περιοχής κατοικίας, η οποία σήμερα είναι αρκετά δημοφιλής. Ο αντίλογος σε αυτή την επέμβαση είναι το γεγονός ότι έχει αλλοιωθεί εντελώς ο χαρακτήρας της περιοχής, από περιοχή αποθηκών σε περιοχή κατοικίας και μάλιστα υψηλών εισοδημάτων, όπως άλλωστε και ολόκληρη η πόλη του York, ιδιαίτερα μέσα στα τείχη. Από την άλλη είναι μια τελείως νέα επέμβαση, πιθανόν με όχι επαρκή ιστορικά στοιχεία. Το σίγουρο, όμως, είναι ότι, εάν παρέμενε η προηγούμενη κατάσταση με τα παραπήγματα και τις προσωρινές κατασκευές, πιθανότατα το μόνο που θα συνέβαινε θα ήταν η συνέχιση της εγκατάλειψης και η δημιουργία πυρήνα προβληματικών καταστάσεων μέσα στην πόλη. Από αυτή την άποψη, η επέμβαση κρίνεται μάλλον επιτυχής, με μόνο αρνητικό την παντελή έλλειψη καταστημάτων και άλλων χρήσεων. Αυτό, ιδιαίτερα σε μια ζωντανή πόλη όπως το York, με πλήθος τουριστών αλλά και κατοίκων, δίνει μια παράξενη αίσθηση, καθώς έχει κανείς την αίσθηση ότι ξαφνικά μέσα σε απόσταση λίγων μέτρων υπάρχει μια γειτονιά όπου δύσκολα συναντάς κάποιον να περπατά και να κινείται γενικότερα.
Αρκετά είναι τα νέα κτήρια στην υπόλοιπη πόλη, τα οποία εναρμονίζονται στο ιστορικό περιβάλλον είτε ακολουθώντας τις γενικές γραμμές και την κλίμακα με αρκετά παραδοσιακό τρόπο (εικ. 6), είτε χρησιμοποιώντας πιο μοντέρνα γραμμή, αλλά με υλικά και ύφος που εναρμονίζονται στο γενικότερο περιβάλλον και δεν αποσπούν αμέσως την προσοχή.
Συνολικά το York είναι μια πόλη που έχει διατηρήσει την ιστορική του ταυτότητα, συνδυάζοντας τον υψηλό τουρισμό, που άλλωστε εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητά του, με τους μόνιμους κατοίκους και την ύπαρξη όλων των απαραίτητων υπηρεσιών και λειτουργιών ώστε να αποτελεί μια πόλη με πολλαπλά πρόσωπα, όχι μονοσήμαντη ή μη εξελισσόμενη. Ως εκ τούτου, η επέμβαση στην πόλη θεωρείται επιτυχής, καθώς δημιουργήθηκε ένα περιβάλλον πόλης φιλικό και ανθρώπινο.
Υποσημείωση:
[1] http://www.york.gov.uk
Πηγές:
eliza_papadopoulou@yahoo.com
Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, μεταπτυχιακό δίπλωμα στην Προστασία Μνημείων (ΕΜΠ), υπότροφος της Ελληνικής Εταιρείας στο Πανεπιστήμιο του York στον τομέα προστασίας μνημείων, υποψήφια διδάκτωρ της Σχολής Αρχιτεκτόνων
