Στον αστικό ιστό της Κέρκυρας, στην καρδιά της παλιάς βιομηχανικής πόλης, διατηρείται ένα αυθεντικό κομμάτι του βιοτεχνικού παρελθόντος. Το ιστορικό Σαπωνοποιείο Πατούνη, που γνώρισε μεγάλη ακμή, λειτουργεί ακόμη και σήμερα σε ένα οίκημα που χτίστηκε το 1891 για να λειτουργήσει αρχικά, ως υποκατάστημα του οίκου Μπαζάκη – Πατούνη, που ιδρύθηκε στη Ζάκυνθο το 1850.
Το έναυσμα για την ίδρυση του «Μέγα Εργοστασίου Σάπωνος Μπαζάκη και Πατούνη», δόθηκε στα ξαδέλφια Απόστολο Πατούνη και Σπύρο Μπαζάκη από μία εμπορική συνεργασία με Γάλλους, τους οποίους οι δαιμόνιοι επιχειρηματίες από τους Καλαρρύτες της Ηπείρου, προμήθευαν με κάπες από μαλλί αιγοπροβάτων, προορισμός των οποίων ήταν ο στρατός του Ναπολέοντα του Γ'.
«Κατέβαζαν τις κάπες στη Ζάκυνθο και τις φόρτωναν για τη Μασσαλία, ωστόσο αντί για χρήματα, έπαιρναν σαπούνι Μασσαλίας, το οποίο εμπορευόντουσαν στα Επτάνησα. Κάποια στιγμή, ο καπετάνιος που έκανε το εμπόριο, ο οποίος κυκλοφορούσε στα σαπωνοποιεία της Μασσαλίας και μάθαινε τη διαδικασία της παραγωγής, τους εξηγεί πώς φτιάχνεται το σαπούνι και τα δύο ξαδέλφια αρχίζουν να σκέφτονται τη δημιουργία ενός σαπωνοποιείου. Έτσι το 1850, ξεκινούν τη δική τους παραγωγή «σάπωνος πρασίνου εξαιρετικού ανόθευτου», μας διηγείται ο Απόστολος Πατούνης, πέμπτη γενιά σαπωνοποιός.
Το 1891, ο δεύτερος γιος του Απόστολου Πατούνη, Νικόλαος, έχοντας σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Σχολή Τεχνών των Αθηνών, έρχεται στην Κέρκυρα, κτίζει το σαπωνοποιείο στην οδό Ιωάννου Θεοτόκη 9, το οποίο αρχίζει να λειτουργεί σαν υποκατάστημα του οίκου Μπαζάκη - Πατούνη.
Το κτίριο της βιοτεχνίας «Πατούνη» που έμεινε άθικτο, αποτελεί ένα παράδειγμα ιδιαιτέρως διδακτικό για τη βιομηχανική αρχαιολογία. Η διαφύλαξη του και η συντήρησή του από την επιχείρηση, μας επιτρέπει να μελετήσουμε μέσα από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, την εξέλιξη της σαπωνοποιίας και τη διάταξη των διαφορετικών χώρων της βιοτεχνίας.
Το σαπωνοποιείο αποτελείται από τρεις εσωτερικούς χώρους. Αμέσως μετά την είσοδο βρίσκεται ο χώρος που εκτίθενται τα προϊόντα (σαπούνια σε κιβώτια) καθώς και ο χώρος ενός χημείου, που λειτούργησε για πρώτη φορά το 19ο αιώνα. Στον πίσω χώρο του κτιρίου στεγάζεται το εργαστήριο παραγωγής σαπουνιού. Εκεί τοποθετούνται τα καζάνιαΟ μεγαλύτερος χώρος του είναι ο κύριος χώρος επεξεργασίας σαπουνιού όπου και βρίσκεται όλος ο μηχανολογικός εξοπλισμός του. για το ζέσταμα μείγματος λαδιού και καυστικής ποτάσας από όπου παράγεται το σαπούνι, παλιές ζυγαριές και ξέστες, η αντλία των διαλυμάτων σόδας, οι πίλες (μεγάλα δοχεία) και τα βαρέλια. Επίσης υπάρχουν κιούπια για την αποθήκευση λαδιού, φορητά καλούπια μέσα στα οποία χύνεται το σαπούνι για να σφραγιστεί και να κοπεί καθώς και το ξηραντήριο, ο χώρος όπου στρώνεται το σαπούνι για τουλάχιστον τρεις μήνες, για να στεγνώσει και να συσκευαστεί.
Η σαπωνοποιία διατηρεί αναλλοίωτη την ιστορία μιας πτυχής της ελαιοπαραγωγικής δραστηριότητας στη Κέρκυρα.
Η επιχείρηση «Πατούνη» διατήρησε τα παραδοσιακά μηχανήματα που χρησιμοποιήθηκαν εδώ και μερικές γενεές για την παρασκευή του σαπουνιού και συνεχίζει μία τεχνογνωσία που δεν ώζεται πουθενά αλλού στην Ελλάδα.
Πριν λίγους μήνες το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού αποφάσισε την κήρυξη του σαπωνοποιείου και του εξοπλισμού του ως διατηρητέων μνημείων και αναμένεται η απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού. Τον Ιούνιο 2008 ο υπουργός πολιτισμού Μ. Λιάπης υπέγραψε την απόφαση χαρακτηρισμού του ως διατηρητέου μνημείου.
Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής διατίθεται στο εξωτερικό. Ωστόσο, αν επισκεφθεί κάποιος το σαπωνοποιείο, θα διαπιστώσει ότι αποτελεί κομμάτι της καθημερινής ζωής των Κερκυραίων, που έρχονται εδώ για να αγοράσουν τα σαπούνια τους. Η συνέχιση της αναλλοίωτης χρήσης ενός τέτοιου εργαστηρίου είναι πια σπάνια τόσο για την Ελλάδα όσο και για άλλες χώρες. Για το λόγο αυτό το σαπωνοποιείο Πατούνη αποτελεί αντικείμενο εκπαιδευτικής επιμόρφωσης, έρευνας, και πόλο έλξης τουριστών.
info@monumenta.org
