Από το χθες στο σήμερα - Η αρχιτεκτονική - Η πρόταση αποκατάστασης - Αντί επιλόγου
Από το χθες στο σήμερα
Η Κεντρική Αγορά Τροφίμων κατασκευάστηκε μετά την πυρκαγιά του 1917 στην καρδιά του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης εκεί που το σχέδιο Hebrard όριζε τα Bazaars της πόλης. Δημιουργός της ο Ελί Μοδιάνο, αρχιτέκτονας και μηχανικός, γόνος πλούσιας εβραϊκής οικογένειας, ο οποίος υπογράφει και άλλα σημαντικά κτήρια της πόλης, όπως το Τελωνείο και το Λαογραφικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Το υλικό που συγκεντρώθηκε στο πλαίσιο μελέτης* είναι πολύ πλούσιο και εξαιρετικά σπάνιο. Πρόκειται για συμβόλαια αγοράς οικοπέδων, πρωτότυπα σχέδια του ίδιου του Ελί Μοδιάνο, έγγραφα προμετρήσεων και επιμετρήσεων υλικών αλλά και σχεδιαστικές προτάσεις που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
Η αγορά άρχισε να λειτουργεί στις 23 Μαρτίου 1925. Διατηρώντας τις ίδιες περίπου χρήσεις εξακολουθεί να λειτουργεί ως σήμερα, παρέχοντας κρέατα, ψάρια και διάφορα είδη τροφίμων. Με το πέρασμα των χρόνων, αυθαίρετες επεμβάσεις και προσθήκες στις όψεις και το εσωτερικό, αλλοίωσαν σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία του κτηρίου.
Σήμερα αποτελεί διατηρητέο μνημείο, γνωστό ως ‘Στοά Μοδιάνο’. Αν και είναι η μεγαλύτερη αγορά τροφίμων του ιστορικού κέντρου της πόλης, δεν είναι σε θέση να ακολουθήσει την πόλη που μετασχηματίζεται. Η ελλιπέστατη συντήρηση έχει επιφέρει πολλά προβλήματα στο κτήριο, ενώ τα καταστήματα που φιλοξενεί σταδιακά κλείνουν.
Η αρχιτεκτονική
O εντοπισμός πρωτότυπων σχεδίων του Ελί Μοδιάνο, καθώς και η επιτόπια έρευνα και η αποτύπωση του μνημείου, οδήγησαν στη διερεύνηση όλων των σταδίων σχεδιασμού του κτηρίου, ανάγνωσης της αρχιτεκτονικής και κατασκευαστικής του δομής, αποκατάστασης της αρχικής μορφής και εντοπισμού της παθολογίας και των αλλοιώσεων που επέφεραν η φθορά του χρόνου και ο ανθρώπινος παράγοντας.
Ειδικότερα, αποκαλύφθηκε η πρόθεση του Ελί Μοδιάνο να κατασκευάσει ένα διώροφο, επίμηκες κτήριο με υπόγειο. Ο ίδιος όμως αναθεωρεί τον αρχικό του σχεδιασμό και καταθέτει στο Γραφείο Σχεδίου Πόλεως το Δεκέμβριο του 1922 την τελική πρόταση που εφαρμόστηκε με πολύ μικρές τροποποιήσεις. Σύμφωνα λοιπόν με τα πρωτότυπα σχέδια και την αποτύπωση του κτηρίου που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της μελέτης, ο Ελί Μοδιάνο κατασκευάζει ένα επίμηκες, μονώροφο κτήριο με υπόγειο και εσωτερικούς εξώστες, συνολικής έκτασης περίπου 2.707m², μήκους 70,60μ. και πλάτους 35,40μ.
Στη Στοά Μοδιάνο παρατηρείται μια ιδιότυπη έκφραση του εκλεκτισμού, με μεγαλύτερη στιβαρότητα και λιτότητα, σε σχέση με άλλα εκλεκτιστικά κτήρια της πόλης. Ο τριμερής διαχωρισμός του σε βάση, κορμό και στέγη, η μνημειώδης διαμόρφωση και η συμμετρία του ως προς την κατακόρυφο, ο διάκοσμος με την ποικιλία μοτίβων και οι αναφορές στην κλασική αρχαιότητα (παραστάδες, οδοντωτά γείσα και διακοσμητικοί μαίανδροι), αποτελούν βασικά στοιχεία της οργάνωσης των όψεων οι οποίες ακολουθούν πιστά τη διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου και την κάλυψή το, με την πολυκλινή στέγη.
Η Στοά Μοδιάνο σηματοδοτεί ένα από τα πρώτα κτήρια στη Θεσσαλονίκη με κύριο υλικό δόμησης το πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη οπλισμένο σκυρόδεμα. Στο κτήριο γίνεται, επίσης, χρήση των τυπικών, για την εποχή εκείνη, τεχνολογιών δόμησης, όπως η φέρουσα τοιχοποιία από αργολιθοδομή και πλινθοδομή για την κατασκευή του κατακόρυφου φέροντα οργανισμού. Μελετώντας τα πρωτότυπα σχέδια του Ελί Μοδιάνο και τις σχετικές προμετρήσεις, εκτιμάται, γιατί δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί πλήρως ο τρόπος εφαρμογής, ότι υπάρχουν τέσσερα είδη θεμελίων οπλισμένου σκυροδέματος και ξύλινοι πάσσαλοι. Η διερευνητική τομή σε κομβικό σημείο της δοκού της πλάκας, έδειξε την ύπαρξη δύο εγκιβωτισμένων σε οπλισμένο σκυρόδεμα σιδηροτροχιών, κατασκευαστική λύση η οποία αποτελεί και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κτηρίου.
Όσον αφορά στην παθολογία του κτηρίου, οι σοβαρές φθορές που εντοπίζονται, οφείλονται στην παρουσία έντονης υγρασίας, στη βεβαρημένη χρήση, τη φυσική φθορά του χρόνου, αλλά και στην ελλιπή συντήρηση του κτηρίου.
Η πρόταση αποκατάστασης
Για να ανακτήσει η αγορά την παλιά της αίγλη και να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητά της, είναι αναγκαία η προστασία και η συντήρηση του μνημείου. Στο πλαίσιο της μελέτης αυτής, αφού λήφθησαν υπόψη οι αρχές που διέπουν την αποκατάσταση μνημείων, τα δεδομένα που προέκυψαν από την ανάλυση του ίδιου του μνημείου, οι δυνατότητες, αλλά και οι περιορισμοί που θέτει η ίδια η κατασκευή, οι ανάγκες που αναδείχθηκαν μέσα από συζητήσεις με τους εμπλεκόμενους στη χρήση και διαχείριση του κτηρίου, η θέση του στην καρδιά του ιστορικού εμπορικού κέντρου, διατυπώθηκαν προτάσεις για την αποκατάστασή του.
Συγκεκριμένα προτείνεται η Στοά Μοδιάνο να αποτελέσει ένα εμπορικό κέντρο, μια πολύ-πολιτισμική αγορά που θα συγκεντρώνει γεύσεις και προϊόντα από όλο τον κόσμο, από είδη πρώτης ανάγκης μέχρι πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα, και από τοπικά ελληνικά προϊόντα μέχρι προϊόντα fair trade και παραδοσιακά προϊόντα από διάφορες χώρες του κόσμου. Επίσης προτείνεται να δημιουργηθεί στο ισόγειο ένας άξονας ενημέρωσης και ψυχαγωγίας και να επαναλειτουργήσει το υπόγειο ως χώρος αποθήκευσης προϊόντων όπως και για άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες.
Για να αναδειχθεί το μνημείο και να επιτευχθεί η νέα οργάνωση των χρήσεων της αγοράς, προτείνονται ορισμένες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, όπως η διατήρηση των μορφολογικών χαρακτηριστικών της και η απομάκρυνση των νεότερων επεμβάσεων που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της. Όσον αφορά την οργάνωση των καταστημάτων, αυτή γίνεται σε ενότητες-πυρήνες, ο κάθε ένας από τους οποίους συγκεντρώνει διαφορετικά είδη προϊόντων και αναδεικνύεται με τη χρήση διαφορετικού χρώματος στα ρολά που ασφαλίζουν τα καταστήματα για τη δημιουργία ενός σύγχρονου, ελκυστικού και ευχάριστου για τον επισκέπτη χώρου, ενώ παράλληλα υποδεικνύεται η διάθεση διαφορετικών κατηγοριών προϊόντων και τροφίμων.
Οι όψεις θα διατηρήσουν την απλότητα και όσο είναι δυνατόν των ομοιομορφία τους. Οι εξώστες διατηρούν τη χρήση τους, ενώ στα δώματα των καταστημάτων προβλέπεται η λειτουργία περιοδικών εκθέσεων και πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
Για την προστασία του μνημείου προτείνεται η απομάκρυνση χρήσεων που το επιβαρύνουν, η ενίσχυση του φέροντα οργανισμού, ο οποίος παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα στατικότητας. Στην πρόταση αποκατάστασης του στατικού φορέα λαμβάνονται υπόψη οι αρχιτεκτονικοί και λοιποί περιορισμοί, χωρίς να μεταβάλλεται ουσιαστικά το στατικό σύστημα του κτηρίου, το οποίο αποδεδειγμένα έως σήμερα έχει ανταποκριθεί ικανοποιητικά.
Αντί επιλόγου
Μέσα από τη μελέτη «Στοά Μοδιάνο. Προστασία και ανάδειξη» ξεπηδούν εικόνες, μυρωδιές και ήχοι της ιστορίας του μνημείου. Αποκαλύπτονται κρυμμένες μορφές και χαμένα πια στοιχεία που η σύγχρονη Θεσσαλονίκη αδυνατεί να διαβάσει. Παρουσιάζεται μια πρόταση για την προστασία, τη συντήρηση και την ανάδειξη του μνημείου, αλλά και την επανένταξή του στη ζωή της πόλης.
Η μελέτη αυτή ολοκληρώθηκε με την ελπίδα ότι δείχνοντας την κατεύθυνση για την ανάδειξη της στοάς, με άμεσες αποφάσεις και μέτρα, και κατ’ επέκταση των ιστορικών αγορών του κέντρου της Θεσσαλονίκης, θα ενισχυθεί η πίστη όλων ότι μπορούμε ακόμη να δώσουμε μια νέα λάμψη στις «αγορές» μας, εφάμιλλη της παλιάς, ώστε να συνεχίσουν να διηγούνται ιστορίες του παρελθόντος.
*Το άρθρο βασίζεται στην αδημοσίευτη μελέτη των Ανδρέα Βλαστάρη (αγρονόμου-τοπογρ. μηχανικού), Γιώργου Κακέ (πολιτικού μηχανικού), Φώτη Καραγιώργου (αρχιτέκτονα), Νίκης Κορώνη (πολιτικού μηχανικού), Κατερίνας Μπόλη (αρχαιολόγου), Κατερίνας Σταματοπούλου (πολιτικού μηχανικού) και Μαγδαληνής Χατζή (αρχιτέκτονα), Στοά Μοδιάνο. Προστασία και Ανάδειξη, Μελέτη, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. «Προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων πολιτισμού», Θεσσαλονίκη, 2009, υπό την επίβλεψη των καθηγητών Μ. Νομικού και Α. Αβδελά. Η μελέτη είναι οργανωμένη σε τέσσερα μέρη: Το πρώτο αναφέρεται στο ιστορικό πλαίσιο δημιουργίας της αγοράς, το δεύτερο στην αρχιτεκτονική ανάλυση του μνημείου, το τρίτο επικεντρώνεται στο φέροντα οργανισμό και το τελευταίο μέρος αφορά στη διατύπωση προτάσεων προστασίας, συντήρησης και ανάδειξης του μνημείου.
fkaragiorgos@gmail.com
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ζαρκάδα-Πιστιόλη, Χριστίνα. Ο εκλεκτικισμός στη Θεσσαλονίκη. Αρχαιολογία, τεύχος 7, Μάιος 1983.
- Καλογήρου, Ν. Αρχιτεκτονική και πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη. Κέντρο Ιστορίας Δήμου Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη 1989.
- Καραδήμου-Γερόλυμπου, Αλέκα. Μηχανισμός εμπορίου, Αγορές της Θεσσαλονίκης. Τεύχος (Αφιέρωμα στη Θεσσαλονίκη).
- Παπαστάθη, Χ. και Ε. Χεκίμογλου. Η Θεσσαλονίκη της πυρκαγιάς: 18-19 Αυγούστου 1917. Θεσσαλονικέων Πόλις, τχ. 11, Σεπτέμβριος 2003.
- Σκαρπιά-Χόιπελ, Ξ. Η αρχιτεκτονική της στοάς – Εξέλιξη και συμβολή στην ποιότητα του εξωτερικού δημόσιου χώρου. Α.Π.Θ, Υπηρεσία Δημοσιευμάτων. 1995 (ανατύπωση).
- Modiano Mario, Hamehune Modillano, The genealogical story of the Modiano Family from 1570 to our days. Αθήνα 2000.
- Nehama, J. L’Histoire des Israélites de Salonique (vols VI & VII) Salonika, 1978 .
- Χεκίμογλου, Ε. Μυστήρια της Θεσσαλονίκης. Κείμενα για τους χαμένους τόπους της πόλης. University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2001.
- Χεκίμογλου, Ε. Υπόθεση Μοδιάνο: Τραπεζικό κράχ στη Θεσσαλονίκη το 1911. 1991.
