Εισαγωγή
Το 1953 η σκηνοθέτης Joan Littlewood μαζί με τον αρχιτέκτονα Cedric Price οραματίζονται το “Fun Palace”, μια παιδική χαρά για μεγάλους, ένα ζωντανό εργαστήριο θεαμάτων, παραστάσεων, αυτοσχεδιασμού για τη συμμέτοχη κοινού και καλλιτεχνών στο νότιο τμήμα της κοιλάδας του ποταμού Lea στο Λονδίνο. Ένα πείραμα σχεδιασμού πάνω στις αρχές της μεταβλητότητας, της διαφάνειας και της ευελιξίας το οποίο θα μπορούσε να στεγάσει ένα πλήθος δράσεων. Το “Fun Palace” δεν πραγματοποιείται ποτέ, όμως ο ίδιος τόπος φιλοξενεί ένα διαφορετικό φεστιβάλ, τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2012 και μια από τις σημαντικότερες προσπάθειες ανάπλασης των πλέον υποβαθμισμένων δήμων του ανατολικού Λονδίνου. Στην προσπάθεια αυτή, με αφετηρία τη διοργάνωση των Ολυμπιακών, το τοπίο ως φυσική ενότητα αλλά και σχεδιασμένος χώρος κατέχει κυρίαρχο ρόλο. Το τοπίο αποτελεί τρόπο θεώρησης του τόπου άρρηκτα δεμένο με την ελεγκτική και ερμηνευτική στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Περά από θεώρηση όμως το τοπίο αποτελεί το ίδιο μια δυναμική οντότητα που συνεχώς μεταβάλλεται μέσω φυσικών και ανθρωπογενών διεργασιών. Η διττή αυτή υπόσταση του τοπίου τού επιτρέπει να λειτουργεί σαν καταλύτης στα έργα αναπλάσεων και αξιοποίησης. Στο πλαίσιο μιας επανεκτίμησης του ρόλου του φυσικού και αστικού τοπίου σε μεγάλης κλίμακας αναπλάσεις τα τελευταία χρόνια στη Μεγάλη Βρετανία, η αρχιτεκτονική τοπίου ανάγεται σε όχημα το οποίο θέτει σε κίνηση μια μηχανή ανάπτυξης σε πολλαπλά επίπεδα.
Η κοιλάδα του Lea, στο ύψος του Stratford επιλέγεται λόγω των ιδιαίτερων φυσικών, γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών της αλλά και της ανάγκης για αναζωογόνηση. Ξεκινώντας κοντά στο Luton ο Lea, ο δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός στο Λονδίνο, κυλά για 98 χλμ μέχρι να βρει τον Τάμεση. Το τοπίο διαμορφώνεται από ένα δίκτυο από παραποτάμους, πλωτά κανάλια, βάλτους και νησίδες γης. Ο ποταμός ήταν ένας από τους βασικούς άξονες μεταφορών ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή. Η ευρύτερη περιοχή αποτελεί για χρόνια νευραλγικό κομμάτι του Λονδίνου τροφοδοτώντας το μέσα από αγορές αγροτικών προϊόντων και στη συνέχεια μέσα από τη βιομηχανία. Ένα πλέγμα από λεωφόρους, σιδηροδρόμους, υπερυψωμένους κόμβους μαζί με ενεργές και εγκαταλελειμμένες βιομηχανίες και αποσπάσματα παραμελημένης βλάστησης συνθέτουν την εικόνα. Στην τομή όλων αυτών, ενδιάμεσοι τόποι όπου ο χρόνος έχει σταματήσει επιτρέπουν πλήθος αυθόρμητων δράσεων και οικειοποιήσεων. Το 1993, η πρόταση για το “Lea Valley Walk” επιχειρεί να επιλύσει ζητήματα πρόσβασης στο ποτάμι και να επιτρέψει χρήσεις αναψυχής κατά μήκος της όχθης του χωρίς να αλλοιώσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής. Ο στόχος πραγματοποιείται μόνο τμηματικά αφού ιδιωτικές εκτάσεις και εγκαταλελειμμένα οικόπεδα διακόπτουν την συνέχεια της επέμβασης.
Όταν το 2005 το Λονδίνο αναλαμβάνει τη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων ο παραμελημένος, αλλά με πλούσια και καλά κρυμμένη ιστορία τόπος έρχεται στο επίκεντρο αποφάσεων και έργων τοπικής και παγκοσμίου σημασίας. Η πρόταση η οποία εξασφαλίζει την ανάθεση στο Λονδίνο περιγράφεται σαν καταλύτης με την έννοια ότι προτεραιότητα δίνεται στην αναζωογόνηση των υποβαθμισμένων περιοχών, στην επανάχρηση της πρώην βιομηχανικής γης και στην “κληρονομιά” για το Λονδίνο μετά το τέλος των Ολυμπιακών. Για τα επόμενα επτά χρόνια δαπανώνται 11 δις λίρες συνολικά για το έργο και μια σειρά στρατηγικών και σχεδίων ανάπλασης επιβάλλονται στην περιοχή. Ορισμένα προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα διάλογο με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου, ενώ κάποια άλλα αντιμετωπίζουν την περιοχή σαν tabula rasa. Μια διεπιστημονική ομάδα που περιλαμβάνει γραφεία όπως οι Allies and Morrison, AECOM, Atkins κ.ά. ξεκινά με το Μasterplan για τους αγώνες και συνεχίζει τις μελέτες για τις διάφορες φάσεις ανάπτυξης μέχρι το 2030. Οι προγραμματικές απαιτήσεις μιας τέτοιας διοργάνωσης απαιτούν ριζικές αλλαγές, και η απάντηση που δίνεται είναι η δημιουργία ενός νέου τοπίου υπό τη μορφή πάρκου, το οποίο θα αποτελέσει και τo βασικό κληροδότημα για το ανατολικό Λονδίνο μετά τους αγώνες. Οι Hargreaves Associates και LDA Design, αναλαμβάνουν το σχεδιασμό αυτού που θα αποτελέσει το μεγαλύτερο έργο αρχιτεκτονικής τοπίου τα τελευταία 150 χρόνια στην Αγγλία.
Το έργο
Το έργο ξεκινά με μια διαδικασία εκκαθάρισης των μολυσμένων υδάτων και χώματος. Οι προκλήσεις για αυτό το εγχείρημα πέραν της μόλυνσης έχουν να κάνουν με τη διαβάθμιση στη στάθμη του νερού λόγω της άμπωτης και παλίρροιας και τους υψηλούς ρυθμούς ιζηματογενούς καθίζησης. Τα αποτελέσματα την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων είναι εντυπωσιακά αφού έχει πραγματοποιηθεί κατεργασία 1.7 εκατομμυρίων κυβικών χώματος στη μεγαλύτερη από ποτέ επιχείρηση “πλύσης εδάφους” στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το χώμα επαναχρησιμοποιείται σε νέες γλυπτικές εδαφικές διαμορφώσεις. Οι όχθες του ποταμού διαμορφώνονται με ήπιες κλίσεις ώστε να μπορέσουν να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητες για παρόχθια είδη βλάστησης με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός εύρους υγροτόπων. Ο όλος σχεδιασμός μειώνει το κίνδυνο πλημμύρας για τις γειτονικές περιοχές στο βορρά. Η ανάδειξη του υδάτινου στοιχείου είναι κεντρικό μέλημα στο σχεδιασμό. Το ίδιο το Ολυμπιακό στάδιο περιβάλλεται από νερό και προσεγγίζεται από γέφυρες. Συνολικά 35 γέφυρες αναλαμβάνουν να συνδέσουν τα κομμάτια γης ανάμεσα στο δίκτυο καναλιών και παραπόταμων. Φυτεύονται 6.200 δέντρα, 9.500 θάμνοι και 250.000 υδρόβια είδη και 766.000 είδη ποώδους βλάστησης και αγριολούλουδων. Η βιοποικιλότητα ενισχύεται σημαντικά, με δείγματα πανίδας τα οποία είχαν εξαφανιστεί από την περιοχή εδώ και πολλά χρόνια να εντοπίζονται λίγο πριν τους Ολυμπιακούς. Η χλωρίδα και η πανίδα εδώ ξεκινούν ξανά κύκλους που διακόπηκαν πριν χρόνια μέσα από την εκβιομηχάνιση της περιοχής.
Το βόρειο τμήμα του πάρκου χαρακτηρίζεται από μια νατουραλιστική προσέγγιση με αναφορά στα λιβάδια και τα δάση της αγγλικής εξοχής ενώ το νότιο τμήμα από γεωμετρικές χαράξεις με φορμαλιστικά στοιχειά και αναφορά στο αστικό τοπίο. Ο σχεδιασμός της φύτευσης από τη Sarah Price και βοτανολόγους του Πανεπιστημίου του Sheffield αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο για τους περισσότερους που επισκέπτονται το πάρκο. Με προσοχή στη λεπτομέρεια που αντικατοπτρίζει την αγγλική εμμονή για τους κήπους μαζί με μια παλέτα φυτών από διαφορετικές κλιματικές ζώνες καταφέρνει να δημιουργήσει ένα αφηγηματικό τοπίο το οποίο ξετυλίγεται σε 1χλμ του πάρκου.
Από την άλλη, ήδη μήνες πριν την έναρξη των Ολυμπιακών έχει ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός για τη διάδοχη κατάσταση και την προσαρμογή του πάρκου από την κλίμακα των αγώνων στην κλίμακα της καθημερινής χρήσης. Τα δυο τμήματα του πάρκου σχεδιάζονται από διαφορετικά γραφεία με σκοπό να λειτουργήσουν συμπληρωματικά όταν το πάρκο παραδοθεί σαν κληρονομιά στο Λονδίνο 18 μήνες μετά τη λήξη των Ολυμπιακών.
Η κληρονομιά για τις γύρω κοινότητες
Οι γνώμες για την επέμβαση στο τοπίο διίστανται. Ο Oliver Wainwright
(βλέπε πηγές) σε άρθρο του αναφέρεται σε μια τέλεια πράσινη κουβέρτα που έρχεται να καλύψει την περιοχή άλλα αποτυγχάνει να ερμηνεύσει το “πνεύμα του τόπου” και να αποκαλύψει τον ιστορικό πλούτο της. Και όμως η αναζωογόνηση της περιοχής δεν περιορίζεται εντός των ορίων του Ολυμπιακού πάρκου.
Ένα πλήθος από περιφερικά έργα αναλαμβάνουν να συνδέσουν το «νησί» του Ολυμπιακού πάρκου με τις γύρω περιοχές. Στον αντίποδα της tabula rasa προσέγγισης των Ολυμπιακών αγώνων, αυτά προσπαθούν να αναδείξουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής και να αποκαλύψουν σημάδια της ιστορίας της. Βόρεια του πάρκου το μελετητικό γραφείο East επεμβαίνει με σημειακές αναβαθμίσεις του δημόσιου χώρου κατά μήκος του Leyton High Road σε μια προσπάθεια βελτίωσης των συνδέσεων με τις γειτονικές περιοχές. Νότια του πάρκου οι Latz and Partner προτείνουν μια σειρά από μικρότερα πάρκα στο Twelvetrees Crescent και το East India Dock Basin. Η πρόταση των τελευταίων διέπεται από το σκεπτικό ότι τα κατάλοιπα της βιομηχανίας μπορούν να δώσουν χαρακτήρα και να αναζωογονήσουν έναν τόπο. Η υπάρχουσα υποδομή, αποθήκες, δεξαμενές αερίου και καμινάδες, παραμένουν ως υπενθύμιση της ιστορίας του τόπου, ανάγονται σε βιομηχανικά μνημεία και αποτελούν αφορμές για μια πληθώρα δράσεων. Με ανάλογη στρατηγική οι Adams and Sutherland αναβαθμίζουν τη Greenway, μια διαδρομή που ξετυλίγεται πάνω στον Βικτωριανό αποχετευτικό αγωγό του Bazalgette, χρησιμοποιώντας υλικά που διασώθηκαν από ότι υπήρχε στην περιοχή του Ολυμπιακού πάρκου.
Η διαδικασία αναζωογόνησης στο νότιο τμήμα της κοιλάδας του ποταμού Lea πραγματοποιείται με άξονα το τοπίο στην τομή της “κληρονομιάς” των Ολυμπιακών αγώνων και των έργων δορυφόρων που αναλαμβάνουν τη δημιουργία ενός διαλόγου με τις γύρω περιοχές. Η περίφραξη που σηκώνεται το 2006 για να απομονώσει τα 300 εκτάρια γης του Ολυμπιακού πάρκου θα πέσει ξανά το 2014, αφού απομακρυνθεί ένα μεγάλο μέρος των σταδίων και εφήμερων κατασκευών και ολοκληρωθεί το μετά-ολυμπιακό πάρκο. Τότε θα φανεί αν η επέμβαση πέτυχε και αν το “νέο μέλος” θα μπορέσει να απορροφηθεί από τον αστικό ιστό και με τη σειρά του να τον αναζωογονήσει. Απώτερος στόχος είναι το ίδιο το τοπίο αυτό να αποτελέσει την υποδομή και να ορίσει το χαρακτήρα μελλοντικών επεμβάσεων και επενδύσεων στην περιοχή• ένα τοπίο που θα αφηγείται την ιστορία της κοιλάδας και παράλληλα θα υλοποιεί το όραμα μιας νέας εποχής για το ανατολικό Λονδίνο. ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Almarcegui L. Guide to the wastelands of the Lea Valley; 12 empty spaces await the London Olympics in “Radical Nature” exhibition, Barbican Art Gallery, London, 2009
- Hatts L., The Lea Valley Walk: From the Source to the Thames, London, Cicerone Press 2007
- Pottiger M., Puriton J., Landscape Narratives, design practices for telling stories, New York, Wiley 1998
- Wainwright O., “The Games and the City” in Topos, international review of Landscape Architecture and Urban Design, “Small Scales Interventions”, n°79, 2012
- Weilacher U., Syntax of Landscape: The Landscape Architecture of Peter Latz and Partners, Basel, Birkhauser 2008
- “Lea river park; people and projects” by London Thames Gateway Development Corporation with the Lee Valley Regional Park Authority and Design for London
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Allies and Morrison
Atkins global
Lda-design
London Legacy Development Corporation
Lower Lea Valley: Opportunity area planning framework
Mongelli N., Schreiber Gelbendorf M., Ton-lo P., “The Fun Palace; a curtain that never rose.”
natalia.roussou@gmail.com |
