Traditio - Modernum - Post-modernum - Post-modernum et traditio
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Traditio
Η παράδοση αποτελεί στοιχείο έμπνευσης για την Τέχνη, η οποία είναι συνδεδεμένη με το ιστορικό παρελθόν. Συνιστά επίσης σημαντικό σημείο αναφοράς για την Επιστήμη και σε τελευταία ανάλυση θεωρείται ως στοιχείο άξιο προστασίας για την Πολιτεία.
Το πολιτιστικό περιβάλλον περιλαμβάνει τα οικιστικά πολιτιστικά αγαθά, όπως είναι συνοικίες και πόλεις, με τις οποίες άλλωστε συνδέεται ιδιαίτερα το κίνημα του μοντερνισμού, που θα εξεταστεί στη συνέχεια. Περιλαμβάνει επίσης και την πολιτιστική κληρονομιά, στην οποία αναφέρεται η παρ. 6 του άρ. 24 του ελληνικού Συντάγματος. Ειδικότερα, «Τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Κράτος. Νόμος θα ορίσει τα αναγκαία για την πραγματοποίηση της προστασίας αυτής περιοριστικά μέτρα της ιδιοκτησίας καθώς και τον τρόπο και το είδος της αποζημίωσης των ιδιοκτητών».
Για παράδειγμα, τα διατηρητέα κτίρια, τα οποία συνιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία παραδοσιακών στοιχείων, ενδέχεται να υπάγονται μέχρι και σε δύο παράλληλα νομοθετικά καθεστώτα προστασίας, εκείνο του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού που συνεπάγεται συνήθως αρμοδιότητα του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και εκείνο του Υπουργείου Πολιτισμού.
Υπό το πρίσμα αυτής της έννοιας της παραδόσεως θα ήταν χρήσιμο να εξεταστούν το μοντέρνο και ιδιαίτερα το μεταμοντέρνο.
Α. Modernum
Η μοντέρνα περίοδος της ιστορίας της αρχιτεκτονικής αρχίζει κατά την προτελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Στην περίοδο αυτή η αρχιτεκτονική έχει το χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι αποτελεί τμήμα ενός παγκόσμιου πολιτισμού. Η συνεπής εκμετάλλευση των σχετικών νέων αρχών σε μεγάλη κλίμακα ξεκίνησε στις Η.Π.Α. Στο Σικάγο συναντιέται ο πρώτος «ουρανοξύστης», οι πρώτες επιστημονικά μελετημένες θεμελιώσεις υψηλών κτιρίων, η πρώτη συστηματική μελέτη και χρήση ενός υψηλού κτιρίου γραφείων καθώς και η ανάπτυξη μίας αισθητικής που να ταιριάζει στις καινούργιες τεχνικές.
Μια αυστηρά επιστημονική ανάλυση της λειτουργίας και των ανθρώπινων συνηθειών και μια αρχιτεκτονική της ερμηνεία σε σκυρόδεμα ή χάλυβα θα πρέπει να παράγουν μία καθολική λύση ενός προβλήματος. Κάτι τέτοιο πάντως δεν προϋποθέτει κάποιον ιδιαίτερο σεβασμό για την παράδοση ούτε όμως και μια εσκεμμένη αδιαφορία για αυτήν× είτε έτσι είτε αλλιώς, το αποτέλεσμα είναι αναμφισβήτητα ένας αρχιτεκτονικός ρυθμός. Και τελικά, παρά τις αδεξιότητές του, πρόκειται για έναν καταπληκτικό ρυθμό, σκληρό όσο και εκείνος της Αρχαίας Ρώμης αλλά και ταυτόχρονα εξαιρετικά ρωμαλέο. Και το συμπέρασμα αυτό ή το αποδέχεται κανείς με όλες του τις συνέπειες ή δεν το αποδέχεται.
Το μοντέρνο συχνά συνυπάρχει με διάφορα πολιτιστικά monumenta στο πλαίσιο του ίδιου οικιστικού συνόλου. Λόγου χάρη, όπως και οι περισσότερες πόλεις της βορειοδυτικής Ευρώπης σήμερα, το ολλανδικό αστικό σύνολο του Leiden αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα ζωντανής πόλης που συνδυάζει το μεσαιωνικό στοιχείο του ιστορικού της κέντρου με το μοντέρνο, με έναν τρόπο μοναδικό, όπου κάθε είδος ανάπτυξης και παρέμβασης στο χώρο (νέα κτίρια, αποκαταστάσεις παλαιών κτιρίων, δρόμοι) προϋποθέτει σεβασμό στον ήδη υπάρχοντα πολεοδομικό ιστό και στον ιστορικό χαρακτήρα της πόλης.
Β. Post-modernum
Αν το προαναφερθέν κίνημα του μοντερνισμού προκάλεσε προβληματισμό ως προς την αποδοχή του, μεγάλο είναι και το δίλημμα ως προς ένα μεταγενέστερο κίνημα. Πρόκειται για την τάση του μεταμοντέρνου, η ανάδυση της οποίας συμπίπτει ιστορικά με τα διάφορα κινήματα αμφισβήτησης της έβδομης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Ειδικότερα στο χώρο της αρχιτεκτονικής, μοντέρνες κατασκευές που ιδίως στην πρόσοψή τους έχουν και το στοιχείο του ρετρό προκαλούν αμηχανία όσον αφορά τη φυσιογνωμία τους(5). Η στιλιστική τους ταυτότητα είναι σύγχρονη αλλά και με ετερόκλητα στοιχεία προερχόμενα από αλλοτινούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα να συνδυάζεται ο «διεθνής» ρυθμός του μοντερνισμού και η αρχιτεκτονική παράδοση, η οποία έχει κυρίως εθνική υπόσταση.
Αξίζει να επισημανθεί ότι καμία κοινωνία δεν χαρακτηρίζει τον εαυτό της ως παραδοσιακό για τα στοιχεία που εκείνη δημιουργεί. Η παράδοση δηλώνει εκείνο που δεν ανήκει πλέον στον αρχικό του κύριο αλλά έχει κληροδοτηθεί στους διαδόχους του. Άρα, το μεταμοντέρνο εξ ορισμού δεν είναι παραδοσιακό για τη σημερινή κοινωνία μολονότι ενέχει έκδηλα στοιχεία αυτής της κατηγορίας. Πάντως, κυρίως περιλαμβάνει το μοντέρνο, το οποίο σε έκταση και σε σπουδαιότητα υπερέχει του πατροπαράδοτου και εστιάζει στο μέλλον, με την έννοια ότι τείνει να αποβεί λειτουργικό αντέχοντας στο χρόνο.
Αφού κατά βάση το σύγχρονο και το «μετα-σύγχρονο» συμπίπτουν, θα πρέπει να αναζητηθεί η περαιτέρω διάσταση του δεύτερου σε σχέση με το πρώτο. Το μεταμοντέρνο αποτελεί ένα είδος κριτικής παραλλαγής σε σχέση με τα κοινά δεδομένα που είναι τυπικά για το σήμερα. Καθώς οι κρατούσες μορφές και οι θεσμοποιημένοι μηχανισμοί δεν είναι πάντα άμοιροι προβλημάτων, η νέα Σχολή σκέψης τείνει να τους μετεξελίξει, δανειζόμενη στοιχεία άλλων εποχών. Μπορεί η παράδοση αποκομμένη από την τρέχουσα πραγματικότητα να μην είναι καλός σύμβουλος, όμως στοιχεία της είναι δυνατό να διανθίσουν ή και να διορθώσουν κατεστημένες φιγούρες του παρόντος.
Το διεθνές πνευματικό κίνημα του ρομαντισμού, περιστρεφόμενο γύρω από το εξωπραγματικό σε συνδυασμό με την έξαρση των ανθρώπινων συναισθημάτων αντί της λογικής, ήταν στραμμένο προς το χθες. Μάλιστα, είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο ελληνικός ρομαντισμός δεν ταυτίζεται ουσιαστικά προς τον ευρωπαϊκό γιατί στις πιο πολλές περιπτώσεις αποτελεί παρερμηνεία του. Χωρίς κοινωνικά αιτήματα, δακρύβρεχτος και συχνά κίβδηλος στις εκδηλώσεις της θανατοφιλίας του, ακατάσχετα συναισθηματικός, νοσταλγός παλιότερων τρόπων ζωής, δεν τόλμησε να αρνηθεί ούτε και την παραδοσιακή τότε προσήλωση προς την καθαρεύουσα. Αυτή η γλωσσική τότε traditio, αντίθετα, του έχει εμπνεύσει αρκετούς ψυχρούς στίχους.
Αντίθετα ιδίως με το ελληνικό κακέκτυπο αυτής της ιστορικής Σχολής σκέψης, το μεταμοντέρνο δεν πρέπει να αποτιμάται ως συντηρητικό. Πράγματι, θα ήταν άδικο να γίνει δεκτή αυτή η μομφή, εκπορευόμενη από το χώρο του μοντερνισμού ο οποίος θεωρεί ότι στην ουσία το καινούριο κίνημα δεν είναι νέο διότι αντιπροσωπεύει μία "αναπαλαίωση".
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Post-modernum et traditio
Αν το μεταμοντέρνο καταφέρνει να αντιμετωπίσει επιτυχώς την κριτική του μοντερνισμού, αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για την ελληνική διανόηση έτσι ώστε η εθνική εμπειρία να μην αποτελέσει ένα συντηρητικό κακέκτυπο του διεθνούς μοντέλου, όπως συνέβη με το ρομαντισμό. Το μεταμοντέρνο μπορεί επίσης να αποβεί ευεργετικό και για τα διάφορα παραδοσιακά στοιχεία καθώς είναι κατάλληλο όχι απλώς για την ανάδειξη αλλά και για την αναβάθμιση επίλεκτων στοιχείων της παράδοσης, αναβαπτίζοντας έτσι και την αναζήτηση για το ίδιο το παραδοσιακό στην αμιγή του μορφή.
Τελικά, η παράδοση είναι ανανεούμενη και πολυμορφική.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Μανιάτης, Η νομοθεσία για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, Μάιος 2008, www.nomosphysis.org.gr
Α. Μανιάτης, Προστασία αρχιτεκτονικής και φυσικής κληρονομιάς, Μάιος 2008, www.nomosphysis.org.gr
Ρ. Φυρνώ – Τζόρνταν, Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, Εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα 1981, σσ. 450-451.
Θ. Βιώνης, Σύγχρονη πόλη σε παλιά κελύφη: μια περιπλάνηση στο Leiden (Ολλανδία), 28/02/2007, www.monumenta.org.
Α. Μανιάτης, Εισαγωγή στο Σεμινάριο Κοινωνικών Επιστημών, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα – Κομοτηνή 2006, σ. 144 επ., ιδίως σσ. 144-145.
maniatis@dikaio.gr
