Οι υπαίθριοι χώροι αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ποιότητα του αστικού τοπίου και του περιβάλλοντος. Όπως όμως είναι φυσικό οι αντιλήψεις για τον επιθυμητό ρόλο, διάρθρωση και μορφή τους, αναπροσαρμόζονται συνεχώς καθώς ακολουθούν τις εξελισσόμενες απόψεις για το αστικό φαινόμενο και το φυσικό περιβάλλον και έρχονται αντιμέτωπες με τα συνεχώς μεταλλασσόμενα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες των πόλεων.
Η πρώτη εμφάνιση των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, με την έννοια που τους αντιλαμβανόμαστε σήμερα, γίνεται στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι συνθήκες διαβίωσης των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων στις πόλεις γίνονταν πολύ δυσμενείς. Οι άνθρωποι εργάζονταν σε εργοστάσια με μολυσμένη εσωτερική ατμόσφαιρα και ανεπαρκή αερισμό και κοιμούνταν σε ανήλια μικρά σπίτια που δεν αερίζονταν επαρκώς. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν λοιπόν φανερό ότι απαιτούσαν βελτιώσεις του αστικού περιβάλλοντος. Οι πρώτες από αυτές δεν αφορούσαν τους χώρους εργασίας και κατοικίας, αλλά τους υπαίθριους χώρους της πόλης και είχαν σχέση με τη δημιουργία δημόσιων πάρκων ή κήπων, οι οποίοι θα λειτουργούσαν ως «πνεύμονες των κατοίκων των πυκνοδομημένων περιοχών». Έτσι αρχίζουν να δημιουργούνται κοινόχρηστοι κήποι ή πάρκα σε περιοχές που είχαν ανάλογα προβλήματα συνθηκών διαβίωσης, δηλαδή στις μεγάλες πόλεις του βιομηχανικά ανεπτυγμένου κόσμου της εποχής.
Καθώς οι πόλεις αυτές σταδιακά μορφοποιούνται όσον αφορά την έκταση και τη δομή τους, η αρχική ιδέα της αναβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος με τη δημιουργία πάρκων, οδηγεί σύντομα στην εξάπλωσή τους με τη δημιουργία συστημάτων πάρκων (park systems), λεωφόρων πάρκων (parkways), πανεπιστημιακών πάρκων (campus) και προαστίων, όπου τα σπίτια διατάσσονται μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον ανάλογης μορφής, αν και η ολοκλήρωση της ιδέας αυτής με τη δημιουργία κηπουπόλεων (Garden cities) έρχεται αργότερα, στις αρχές του 20ού αιώνα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι επιφάνειες πρασίνου καθιερώνονται ως μία διακριτή και μάλιστα σημαντική κατηγορία χρήσεων εδάφους στην πόλη, η οποία αποτελεί αντικείμενο των ρυθμιστικών (πολεοδομικών) μελετών που εμφανίζονται την ίδια περίπου εποχή.
Η συστηματική αντιμετώπιση του πρασίνου μέσα από τις πολεοδομικές μελέτες οδήγησε στην κατηγοριοποίηση των σχετικών χώρων ανάλογα με τη θέση και το ρόλο τους στην πόλη και στη διατύπωση σταθερότυπων όσον αφορά την έκτασή τους, τη διασπορά και την ιεράρχησή τους μέσα στην πόλη. Οι σχετικές προδιαγραφές (που φυσικά ποικίλλουν από χώρα σε χώρα) αποτελούν έως και σήμερα τη βάση για τον σχεδιασμό στο επίπεδο των ρυθμιστικών μελετών, αλλά και για τη διεκτραγώδηση καταστάσεων που παρεκκλίνουν από τα προδιαγραφόμενα.
Πράγματι κατά την ανάπτυξη των περισσότερων πόλεων στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα δόθηκαν μικρά περιθώρια για την ανάδειξη ή τη διαμόρφωση χώρων πρασίνου σε όλες τις κλίμακες του χώρου. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό είναι συνέπεια μιας εκ των πραγμάτων (ad hoc) οικιστικής ανάπτυξης, μεγάλων τμημάτων πόλεων ή και ολόκληρων πόλεων, που προηγείται του σχεδιασμού, ο οποίος έρχεται για να εξομαλύνει, στο μέτρο του δυνατού, ακραίες δυσλειτουργίες. Αυτό είναι η συνηθέστερη περίπτωση των ελληνικών πόλεων του 20ού αιώνα αλλά και πόλεων που αναπτύχθηκαν τον 19ο αιώνα μέσα στη δίνη της βιομηχανικής επανάστασης. Ακόμα όμως και σε πόλεις που διέθεταν σχέδια με πρόβλεψη για μεγάλα πάρκα, δενδροφυτεμένες λεωφόρους και πάρκα γειτονιάς υπάρχουν περιοχές ιδιαίτερα πυκνοδομημένες, όπου το αστικό πράσινο απουσιάζει από το καθημερινό περιβάλλον, έστω και εάν σε άλλα τμήματά τους η υπερβολική παρουσία του θεωρείται ότι διαλύει τον οικιστικό ιστό.
Οι σύγχρονες πόλεις όμως αλλάζουν αργά αλλά σταθερά, όσον αφορά την έκταση και τη δομή τους. Η επέκτασή τους οδηγεί σε συνεχή αναδιανομή των λειτουργιών που με τη σειρά της δημιουργεί κενούς χώρους, τα αστικά κενά που προσφέρονται για τις χωροθετήσεις νέων χρήσεων εδάφους. Πολλά μεγάλα σύγχρονα πάρκα (καθαρά πρασίνου και συνηθέστερα θεματικά) αναπτύσσονται σήμερα στη θέση βιομηχανιών που εγκαταλείπονται γιατί η χωροθέτησή τους μέσα στον αστικό χώρο δεν εξυπηρετεί τις λειτουργικές τους ανάγκες, αλλά και στη θέση στρατοπέδων, αεροδρομίων, άλλων εγκαταστάσεων μέσων μεταφοράς, που δεν ανταποκρίνονται πλέον στον αρχικό τους σκοπό και ρόλο. Ακόμα μεγάλος αριθμός από μικρότερης έκτασης αστικά κενά ευρίσκονται διάσπαρτα μέσα στον αστικό ιστό. Πρόκειται για μικρότερα γήπεδα βιοτεχνιών, πυρήνες κτημάτων που επιβίωσαν έως σήμερα, οικόπεδα που για διάφορους λόγους (πολεοδομικούς ή απλώς ιδιωτικούς) δεν αναπτύχθηκαν, «ξεχασμένες» κοίτες ρεμάτων και εξάρσεις του εδάφους. Ακόμα και δρόμοι που τα γεωμετρικά τους χαρακτηριστικά ξεπερνούν τον λειτουργικό τους ρόλο μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία χώρων που, σε πρώτη προσέγγιση, δεν θεωρήθηκε ότι αποτελούν τους ιδανικούς υποδοχείς για τις «συμβατικές» κατηγορίες αστικού πρασίνου.
Όμως η συνεχής αλλαγή των πόλεων διαφοροποιεί ανάλογα και την αντίληψη των κατοίκων τους γι’ αυτές και τα επιμέρους στοιχεία τους. Νέες θεωρήσεις του αστικού φαινομένου αναδύονται και αποδίδουν διαφορετική αξία σε αυτά τα στοιχεία. Έτσι, η περιβαλλοντική προσέγγιση του αστικού φαινομένου δίνει όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην οικοσυστηματική διάσταση του αστικού πρασίνου και στα δίκτυα των υπαίθριων χώρων που δημιουργούν δυνατότητες για τη διάχυση της λειτουργίας της φύσης στον ιστό της πόλης. Στόχοι είναι ο έλεγχος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, του θορύβου, της υπερθέρμανσης του αστικού ιστού, αλλά και η διασφάλιση της βιοποικιλότητας που γίνεται όλο και πιο αναγκαία καθώς οι αμιγείς φυσικές περιοχές εξωθούνται όλο και πιο μακριά από τις πυκνοδομημένες περιοχές των συνεχώς εξαπλούμενων πόλεων. Ταυτόχρονα ο αστικός σχεδιασμός εστιάζει το ενδιαφέρον του στις μικρές ενότητες και δίκτυα του αστικού πρασίνου ως μέσου για την ανάδειξη της έννοιας του τόπου και της ιδιαιτερότητας και της εικόνας επιμέρους περιοχών. Η δυνατότητα για συμμετοχή των πολιτών, επίσης, γίνεται όλο και πιο σαφής όταν ο σχεδιασμός αφορά το άμεσο περιβάλλον διαβίωσής τους.
Μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο τα, μικρά κυρίως, αστικά κενά που είναι διάσπαρτα στον ιστό της πόλης μπορεί να δώσουν την πρακτική δυνατότητα για ανάπτυξη δικτύων κοινόχρηστων χώρων πρασίνου που θα ικανοποιούν συνολικά ή έστω και μερικώς τις απαιτήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Τα μικρά πάρκα (pocket parks) που αποτελούν τη βάση ενός δικτύου πρασίνου είναι μια νέα κατηγορία χώρων αστικού πρασίνου, ανάμεσα στο πάρκο γειτονιάς και τον ιδιωτικό κήπο. Μπορούν να λειτουργούν ως βιοκλιματικοί θύλακες στον ιστό μιας περιοχής και ταυτόχρονα ως ενδιάμεσοι κοινωνικοί χώροι. Διαμορφώνονται, συνήθως, σε κενά οικόπεδα, σε επαφή με το δρόμο ή και το εσωτερικό των οικοδομικών τετραγώνων και πιθανόν να χρησιμοποιούνται ήδη, άτυπα, από τους κατοίκους. Στη φύτευση ή τη συντήρηση της διαμόρφωσης συμμετέχουν πολλές φορές και ομάδες κατοίκων της περιοχής.
Από τα παλαιότερα και πιο γνωστά παραδείγματα του είδους είναι το πάρκο Paley (εικόνες 1, 2) στο Μανχάταν, που διαμορφώθηκε το 1967 στο πλαίσιο προγράμματος για τους δημόσιους χώρους της πόλης. Βρίσκεται σε έναν από τους κεντρικούς δρόμους, σε στενό-μικρό οικόπεδο διαστάσεων 10Χ30μ. και περιβάλλεται από ψηλά κτίρια. Η διαμόρφωσή του χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, απλότητα και γνώση των στοιχείων της φύσης. Στην είσοδό του έχουν φυτευτεί μια σειρά από αειθαλή δέντρα, που προστατεύουν το χώρο από το θόρυβο του δρόμου, ενώ η υπόλοιπη επιφάνεια καταλαμβάνεται από φυλλοβόλα που ρίχνουν ελαφρές σκιές στο χώρο κατά τους θερινούς μήνες. Οι κάθετοι στο δρόμο τοίχοι καλύπτονται με κισσό, που εμποδίζει την αντανάκλαση της ακτινοβολίας και την έκλυση θερμότητας προς το άμεσο περιβάλλον, ενώ στο βάθος του οικοπέδου έχει διαμορφωθεί τεχνητός καταρράκτης που συμβάλλει στο δροσισμό και στη δημιουργία ευχάριστης κατάστασης. Το δάπεδο διαμορφώνεται με πορώδεις κυβόλιθους, με κενά μεταξύ τους, που επιτρέπουν την ανάπτυξη ποώδους βλάστησης. Στο χώρο υπάρχουν κινητά τραπέζια και καθίσματα που ο καθένας μπορεί να μετακινήσει στη θέση που επιθυμεί. Το πάρκο χρησιμοποιείται συνεχώς κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες, όταν η θερμοκρασία φτάνει στους 40οC.
Όταν οι διατιθέμενες επιφάνειες είναι λίγο μεγαλύτερες υπάρχει η δυνατότητα για ανάπτυξη μεγαλύτερων ενοτήτων πρασίνου που λειτουργούν πιο αποτελεσματικά ως στοιχεία ηλιοπροστασίας, σταθεροποίησης της θερμοκρασίας και δροσισμού. Αυτή τη δυνατότητα προσπαθεί να αξιοποιήσει ο κήπος της Λυών (έκταση: 2.000 τ.μ., κατασκευή 1999) στις παρυφές του κέντρου του Μοντρεάλ, όπου η έμφαση δίνεται στις ακάλυπτες επιφάνειες με υψηλή βλάστηση που δημιουργούν τον περίγυρο για μικρές επιφάνειες καθιστικών (εικόνες 3, 4). Αντίθετα στο σχολικό κήπο του Neukölln στο Βερολίνο (έκταση 2.500 τ.μ., κατασκευή 2003), η έμφαση δίνεται στις δενδρώδεις και μονοετείς καλλιέργειες τις οποίες φροντίζουν οι ίδιοι οι μαθητές (εικόνες 5, 6). Τα παιδιά, που δουλεύουν τα θέματά τους με πρακτικούς τρόπους και φυσικά υλικά, εξοικειώνονται με το φυσικό περιβάλλον και αισθάνονται υπεύθυνα γι’ αυτό ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στη διατήρηση μιας όασης πρασίνου, από την οποία επωφελείται όλη η γειτονιά.
Με βάση αυτές τις απλές αρχές οι Βοτανικοί Κήποι της Νέας Υόρκης και του Brooklyn, εκπόνησαν ένα πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας πρόγραμμα για την καλύτερη χρήση και τη βελτίωση της εγκαταλειμμένης ή απαξιωμένης γης στο εσωτερικό των αστικών κέντρων. Με τα προγράμματα Green up (Ν. Υόρκη) και Green Bridge (Brooklyn), που ξεκίνησαν το 1977, πραγματοποιούν, σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες, ενώσεις κατοίκων και άλλες κοινωνικές ομάδες, τη μετατροπή 10.000 περίπου κενών οικοπέδων σε κοινοτικούς κήπους όπου οι κάτοικοι μπορούν να καλλιεργήσουν φρούτα και λαχανικά και τα παιδιά να παίξουν με ασφάλεια (εικόνα 7).
Με μια ανάλογη προσέγγιση 100 περίπου υπαίθριοι χώροι διαφόρων κατηγοριών χαρακτηρίστηκαν, το 1977, ως μικρά πάρκα (pocket parks) στο προάστιο του Λονδίνου Brent, και ήδη 17 από αυτούς έχουν διαμορφωθεί (εικόνες 8, 9, 10). Παρόμοιο είναι και το πρόγραμμα δημιουργίας μικρών πάρκων στον Northampton της Αγγλίας, όπου τα τελευταία 18 χρόνια έχουν ήδη δημιουργηθεί περισσότερα από 80 μικρά πάρκα, κυρίως με τη συμμετοχή των κατοίκων, ενώ οι τοπικές αρχές αναλαμβάνουν ένα περισσότερο βοηθητικό και υποστηρικτικό ρόλο στην οργάνωσή τους. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η συνοχή των τοπικών κοινοτήτων και ταυτόχρονα αναδύεται ένας οικονομικά βιώσιμος τρόπος διαχείρισης των χώρων πρασίνου, κάτι που αποτελεί προφανή προϋπόθεση για την ανάπτυξη και κυρίως τη συντήρηση εκτεταμένων δικτύων πρασίνου μέσα στον οικιστικό ιστό.
Η ανάπτυξη όμως των δικτύων πρασίνου προϋποθέτει και τη δημιουργία συνδέσεων ανάμεσα στους κόμβους, που είναι τα μικρά πάρκα. Αυτές συνήθως αναζητούνται μέσα από την επαναξιολόγηση του τρόπου χρήσης των δρόμων του οδικού δικτύου και ευρίσκονται με διευρύνσεις πεζοδρομίων και πεζοδρομήσεις που με κατάλληλες δενδροστοιχίες και φυτεύσεις συμβάλλουν στην ολοκλήρωση του πράσινου δικτύου. Η επαναξιολόγηση όμως του οδικού δικτύου μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει σε πολύ πιο καινοτόμες προσεγγίσεις. Όπως στην περίπτωση του ιστορικού βουλεβάρτου Lebas στη Lille της Γαλλίας που μεταμορφώθηκε σε πάρκο Lebas (κατασκευή 2005) με την κατάργηση των παλαιών δρόμων και επιφανειών στάθμευσης και τη διευθέτηση της κυκλοφορίας στην περίμετρο του πάρκου (εικόνα 11). Στο ίδιο πνεύμα, αν και με πολύ πιο μοντέρνα σχεδιαστική αντίληψη, το πάρκο Tilla Durieux (κατασκευή 2003) δημιουργήθηκε στη θέση ενός μνημειακού άξονα που συγκλίνει στην πλατεία Πότσδαμ του Βερολίνου (εικόνες 12, 13). Αν και λίγο διαφορετικά σε χαρακτήρα και έκταση, από όσα αναφέραμε προηγουμένως, τα δύο αυτά παραδείγματα εικονογραφούν πολύ καλά τις δυνατότητες ανάπτυξης αστικού πρασίνου μέσα από την αξιολόγηση του δυναμικού των αστικών κέντρων. Βέβαια τόσο το είδος των υπό αξιολόγηση κενών όσο και ο χαρακτήρας των αναπτύξεων που θα υλοποιηθούν στη θέση τους επηρεάζονται πολύ από το χαρακτήρα της πόλης που αφορούν.
Μία συστηματική καταγραφή των υπαίθριων χώρων και του πρασίνου στις πυκνοδομημένες περιοχές των ελληνικών πόλεων που έχουν ήδη ολοκληρώσει τον κύκλο της ανοικοδόμησης των δεκαετιών 1960 και 1970 μπορεί να αποκαλύψει κρυμμένες εκπλήξεις, όπως στην περίπτωση πολλών μεγάλων οικοδομικών τετραγώνων της κεντρικής περιοχής της πόλης του Αγρινίου. Κήποι και εγκαταλειμμένα κτίρια άλλων εποχών, οικόπεδα στο εσωτερικό των οικοδομικών τετραγώνων (Ο.Τ.) που παραμένουν κενά (συνήθως επειδή δεν μπορούν να οικοδομηθούν σύμφωνα με τους τρέχοντες όρους) και έχουν καταληφθεί από άγρια βλάστηση (εικόνες 14, 15), υπολείμματα ενός παλιότερου δικτύου μονοπατιών που υπερκεράστηκε από το ορθογωνικό πλέγμα των δρόμων και τετραγώνων της πόλης, όλα μαζί συνθέτουν ένα δυναμικό σε λανθάνουσα κατάσταση που μπορεί να αναδειχτεί. Έτσι, στο εικονιζόμενο Ο.Τ. ο συνδυασμός μιας δημοτικής ιδιοκτησίας (επί της οποίας ευρίσκεται κηρυγμένο διατηρητέο κτίριο) με τρεις ιδιωτικές ιδιοκτησίες στο εσωτερικό του Ο.Τ. (που δεν μπορούν να αναπτυχθούν σύμφωνα με τους τρέχοντες όρους) και το παλαιό δίκτυο μονοπατιών της μεσαιωνικής πόλης (χαρακτηρισμένοι πεζόδρομοι του ρυμοτομικού σχεδίου) μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα ενός μικρού αστικού πάρκου (pocket park) έκτασης μεγαλύτερης των 2200τ.μ. (εικόνα 16). Καλλιέργειες εσπεριδοειδών και λαχανικών, τις οποίες θα φροντίζουν μαθητές γειτονικών σχολείων και ενδιαφερόμενοι περίοικοι, θα αποτελέσουν το κύριο θέμα και παράγοντα αειφορίας αυτού του πάρκου στο κέντρο της πόλης. Ανάλογες δυνατότητες σε αρκετά Ο.Τ. της ευρύτερης περιοχής και ένα δίκτυο διευρυμένων πεζοδρομίων και πεζόδρομων, που ήδη αναπτύσσει ο Δήμος, μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία ενός δικτύου μικρών, αυτοσυντηρούμενων εν πολλοίς, πάρκων που θα καλύψει το έλλειμμα της πόλης σε αστικό πράσινο.
Τις περισσότερες φορές στη χώρα μας τα ζητήματα του αστικού πρασίνου ταυτοποιούνται με την υλοποίηση μεγάλων πάρκων. Τα μεγάλα πάρκα, βέβαια, είναι αναγκαία για τα αστικά κέντρα. Όμως οι διαδικασίες για την απόκτηση της γης, για το σχεδιασμό, την υλοποίηση και τέλος, αλλά ίσως και το σημαντικότερο, τη διαχείρισή τους, είναι εξαιρετικά μακρόχρονες, όταν δεν καθίστανται ατελέσφορες. Επιπλέον όταν η συζήτηση επικεντρώνεται μόνο σε αυτά επισκιάζονται τα εξίσου σημαντικά προβλήματα της έλλειψης ή του κατακερματισμού του αστικού πρασίνου στο καθημερινό περιβάλλον όπου, εν πολλοίς, κρίνεται η ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Με τα προβλήματα αυτά ασχολούνται τα προγράμματα διαμόρφωσης και διαχείρισης δικτύων πρασίνου, στις περιοχές κατοικίας και το περιβάλλον καθημερινής διαβίωσης γενικότερα. Τα προγράμματα αυτά βασίζονται στα μικρά πάρκα, τα οποία συχνά χωροθετούνται στα αστικά κενά που προκύπτουν από την αργή αλλά σταθερή ανακύκλωση της αστικής γης. Παράλληλα με τα περιβαλλοντικά οφέλη μπορούν να συμβάλλουν στη σταθεροποίηση της ταυτότητας περιοχών και στην κοινωνική συνοχή, χωρίς να απαιτούν υπέρογκες χρηματοδοτήσεις για τη δημιουργία και τη διαχείρισή τους. Ο σχεδιασμός των μικρών πάρκων αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του υποδοχέα και της άμεσης περιοχής του και, από πολλά υλοποιημένα παραδείγματα, αποδεικνύεται ιδιαίτερα επιτυχής όταν ανταποκρίνεται στις συγκεκριμένες και επομένως εύκολα προσδιορίσιμες ανάγκες, μικρών ομάδων πληθυσμού.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Latimer, Cl. (1987), σ. 7.
2. Των κοινόχρηστων είχαν βέβαια προηγηθεί οι «ιδιωτικοί» κήποι που, από την εποχή των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας έως τους κήπους των επαύλεων και ανακτόρων της Αναγέννησης, προορίζονταν για την απόλαυση των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων και των ηγεμόνων. Με τον ίδιο πάντοτε σκοπό λειτουργούν και οι κήποι των αγγλικών εταιρειών ή λεσχών που όμως από τα τέλη του 18ου αιώνα ανοίγουν για πρώτη φορά στο ευρύτερο κοινό, με εισιτήριο ή ακόμα και με ελεύθερες επισκέψεις τις Κυριακές και Αργίες. Αν και ο ρόλος κήπων και πάρκων συνεχώς διευρύνεται, η δυνατότητά τους να παρέχουν απόλαυση και ευκαιρίες επαφής με τη φύση παραμένει πάντα κύριο συστατικό του χαρακτήρα τους (Κοσμάκη, Π., Λουκόπουλος, Δ. (2004), σ. 58-59).
3. Ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες οι πολεοδομικές μελέτες είναι εξαρχής στενά συνδεδεμένες με το ρεύμα της αρχιτεκτονικής τοπίου που εισήγαγε ο F.L. Olmstead και τη δημιουργία (από τον ίδιο) του πρώτου ολοκληρωμένου σχετικού προγράμματος στο πανεπιστήμιο Harvard το 1901. Ίσως γι’ αυτό το λόγο το επάγγελμα του πολεοδόμου στις Ηνωμένες Πολιτείες χαρακτηρίζεται εξαρχής για την έντονη αντίληψη του περιβαλλοντικού του ρόλου (Κοσμάκη, Π., Λουκόπουλος, Δ. (2004), σ. 61).
4. Ίσως το γνωστότερο παράδειγμα του είδους είναι το πάρκο της Villette στο Παρίσι που δημιουργήθηκε στη θέση των βιομηχανικής κλίμακας σφαγείων του 19ου αιώνα και απετέλεσε αφορμή αναθεώρησης του ρόλου και του σχεδιασμού των συγχρόνων πάρκων (Barzilay, Μ. (1984), σ.11-17).
5. Κοσμάκη, Π. (2001), σ.89.
6. Fundacion Casa de Arquitectos, 2002, σ. 90.
7. Berlin schafft Frei-Bäume, 2004, σ. 64-65.
8. Cuttings, Kew, Autumn 1997.
9. Στην Ελλάδα οι αξιολογήσεις αυτές εντάσσονται συνήθως στις μελέτες αναπλάσεων συγκεκριμένων περιοχών που ασχολούνται με το σύνολο των παραμέτρων που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής. Με τα «πράσινα σχέδια» των γαλλικών πόλεων η έμφαση δίνεται αποκλειστικά στους υπαίθριους χώρους και το πράσινο στα πλαίσια μιας κλαδικής προσέγγισης που συχνά αποδεικνύεται πολύ πιο αποτελεσματική, όπως στις περιπτώσεις των πόλεων Levallois-Perret, Nogent Sur Marne κ.ά. (Κοσμάκη, Π., Λουκόπουλος, Δ., Σαρηγιάννη Α., κ.ά., (2004), σ. 121-130).
10. Gaventa, S. (2006), σ. 120-123.
11. Ibid, σ. 40-44.
11. Κοσμάκη, Π., Λουκόπουλος, Δ., Σαρηγιάννη, A., κ.ά., (2004), σ. 148,174
12. Ενδιαφέρον σχετικό παράδειγμα αποτελεί το πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Πύργου Βασιλίσσης, έκτασης 900 περ. στρ. στη δυτική Αθήνα. Από τη διασφάλιση της χρηματοδότησης (1990), τη μελέτη (1993-4) και την κατασκευή του (1995-97) έως την εγκατάσταση του διαδημοτικού φορέα διαχείρισης (2005), μεσολάβησε χρονικό διάστημα που ήταν ικανό για την απαξίωση μεγάλου μέρους των εγκαταστάσεων ενώ, ήδη, είναι έντονες οι αμφισβητήσεις για την (καταστατική) ανεπάρκεια του φορέα να διαχειριστεί ένα πάρκο τέτοιας μητροπολιτικής σημασίας. Το παράδειγμα βέβαια σχετίζεται και με τις γνωστές, εγγενείς αδυναμίες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης γενικότερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Αραβαντινός, Α.-Κοσμάκη Π. (1988), Υπαίθριοι χώροι στην πόλη, Ε.Μ.Π., Αθήνα
Barzilay M. κ.ά. (1984), L’Invention du Parc, Graphite Editions, Paris
Berlin schafft Frei-Räume, Beiträge zur Aufwertung des öffentlichen Raumes in den Sanierungsgebieten, Projekte 1995-2003, Berlin, 2004.
Cuttings (1997), «The New York Botanic Garden and Brooklyn Botanic Garden, Sustainability Manhattan Style», Kew, published by Royal Botanic Gardens
Fundacion Casa de Arquitectos, Gardens in Arms, Landscape Architecture in Europe, Κατάλογος της 2ης Μπιενάλλε Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Βαρκελώνη, 2002.
Gaventa, S. (2006), New Public Spaces, Octopus Publishing Ltd, London
Κοσμάκη, Π. (2001), Βελτίωση των όρων διαβίωσης και της ποιότητας του περιβάλλοντος στον ιστό της πόλης, ενότητα 2.1 (σ. 67-100) στο: Πρόβλημα αποκατάστασης στη μικρή κλίμακα του αστικού χώρου – Βιοκλιματικός σχεδιασμός υπαίθριων χώρων, Ε.Α.Π., Πάτρα
Κοσμάκη, Π.-Λουκόπουλος, Δ. (2004), Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Υπαίθριων Χώρων στην Πόλη, κεφ.2 (σ. 49-188) στο: Αρχές Οικολογικού Σχεδιασμού, Ε.Α.Π., Πάτρα
Κοσμάκη, Π.-Λουκόπουλος, Δ., Σαρηγιάννη Α. κ.ά. (2006), Διερεύνηση Δυνατοτήτων Αστικής Ανάπλασης και Περιβαλλοντικής Αναβάθμισης Κεντρικής Περιοχής Δήμου Αγρινίου, Ερευνητικό πρόγραμμα, Ε.Μ.Π.
Latimer Cl. (1987), "Parks for the people", Manchester City Art Galleries, Manchester
ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ:
www. brent.gov.uk.
www.pocketparks.com
www.pps.org
