Παρά το γεγονός ότι το δομημένο περιβάλλον στο λεκανοπέδιο της Αττικής, έχει περιορίσει δραματικά τις φυσικές περιοχές, υπάρχουν ακόμα αρκετά σημεία, όπου η φύση εξακολουθεί να εφαρμόζει τους νόμους της. Λόφοι και πάρκα που περέμειναν αδόμητα, αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν σήμερα τις νησίδες στις οποίες καταφεύγει η «άγρια» φύση της πόλης. Η φυσιογνωμία, μάλιστα, ορισμένων τέτοιων περιοχών άλλαξε λίγο στην πάροδο των χρόνων. Στις περιοχές αυτές εμφανίζεται ένας σημαντικός αριθμός πουλιών. Αυτά είναι, είτε «είδη – απομεινάρια», που ζούσαν δηλαδή και πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου, είτε «είδη – εισβολείς», που βρήκαν ότι το αστικό περιβάλλον τους ταιριάζει και αποφάσισαν να ζήσουν σε αυτό.
Οι βασικοί αυτοί «αστικοί» βιότοποι με την τεράστια κοινωνική αξία για τους κατοίκους της πόλης είναι:
- Ο Υμηττός με υψόμετρο 1.000 μ. και πυκνά ή αραιά πευκοδάση. Υπολογίζεται ότι πάνω από 600 φυτικά είδη υπάρχουν στο βουνό, από τα οποία τα 31 είναι ελληνικά ενδημικά. Στο αισθητικό δάσος της Καισαριανής έχουν καταγραφεί πάνω από 40 είδη ορχιδέων καθώς και αρκετά είδη τυπικών μεσογειακών θηλαστικών (αλεπού, ασβός, κουνάβι, λαγός, κ.λπ.). Μεγάλο μέρος του βουνού είναι ενταγμένο στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000, ενώ αποτελεί σημαντική περιοχή για τα πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ). Έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 130 είδη πουλιών, ενώ αποτελεί το μοναδικό μέρος του λεκανοπεδίου όπου φωλιάζουν μεγάλα αρπακτικά πουλιά, όπως η αετογερακίνα, ο φιδαετός και η γερακίνα, αλλά και μικρότερα όπως το βραχοκιρκίνεζο, ο πετρίτης, το ξεφτέρι, ο στικταετός, τα όρνια, ο μαυροπετρίτης, κ.ά. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν αρκετά είδη πουλιών που αναπαράγονται στο βουνό, όπως η νησιώτικη πέρδικα, ο κλειδωνάς, ο σκουρόβλαχος, ο αμπελουργός, κ.λπ. Ο Υμηττός αποτελεί, επίσης, το μοναδικό γνωστό σημείο του λεκανοπεδίου που φωλιάζουν τέσσερα είδη νυκτόβιων αρπακτικών, η κουκουβάγια, ο γκιώνης, η πεπλόγλαυκα και ο χουρχουριστής. Άλλα είδη πουλιών που παρατηρούνται είναι οι καστανολαίμηδες, οι ασφόδελοι, οι κοκκινοκεφαλάδες, οι δασοφυλλοσκόποι, οι καλόγεροι, οι τσίχλες, τα κοτσύφια, τα λούγαρα, τα φανέτα, οι φλώροι, οι τρυποφράκτες, οι μαυροσκούφηδες, κ.ά.
- Ο Λυκαβηττός ένας μικρός λόφος χαμηλού ύψους με βραχώδεις ορθοπλαγιές, αποτελεί μια μικρή «όαση» στο κέντρο της πόλης. Το μεγαλύτερο μέρος του λόφου καλύπτεται από πευκοδάσος και χαμηλή θαμνώδη βλάστηση. Αποτελεί σημαντικό βιότοπο για κάποια είδη πουλιών (64 είδη), κυρίως στα κάθετα απόκρημνα τμήματά του. Επίσης τα λατομεία, που υπήρχαν στην περιοχή, έχουν μετεξελιχθεί σε σημαντικούς βιότοπους για τα πουλιά που αναπαράγονται σε αυτά. Στον Λυκαβηττό θα συνατήσουμε κατά περιόδους κουκουβάγιες, βραχοκιρκινέζους, τσαλαπετεινούς, σιροτσιχλόνια, παπαδίτσες, σπίνους, συκοφάγους, μυγοχάφτες, κοτσύφια, τσίχλες, σπίζες, κ.ά.
- Το Αττικό Άλσος (Τουρκοβούνια) αποτελεί για τα άγρια πουλιά ένα νησί κορυφών και πράσινου. Η περιοχή έχει τους πιο εκτεταμένους γκρεμούς στο λεκανοπέδιο μεγάλα τμήματα των οποίων δεν είναι φυσικά, αλλά απομεινάρια παλιών λατομείων. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 95 είδη πουλιών, εκ των οποίων τα 26 από αυτά αναπαράγονται στην περιοχή. Στο Αττικό Άλσος παρατητούνται βραχοκιρκινέζοι, πετρίτες, τσιχλογέρακα, γερακίνες, τσίχλες, κεφαλάδες, φυλλοσκόποι, πετροκότσυφες, γαλαζοκότσυφες, κουκουβάγιες, κ.λπ.
- Ο Φαληρικός Όρμος με τις εκβολές των δύο ποταμών του λεκανοπεδίου, του Ιλισσού και του Κηφισσού και του ρέματος της Πικροδάφνης. Ένας συνδυασμός οικοσυστημάτων που έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό το νερό. Παλιότερα ο Ιλισσός και ο Κηφισός αποτελούσαν τους κύριους υδάτινους τροφοδότες των μεγάλων βάλτων που εκτείνονταν και κάλυπταν την περιοχή του Φαλήρου. Η αύξηση του πληθυσμού και της οικοδόμησης στο λεκανοπέδιο αποστράγγισε την περιοχή αυτή με αποτέλεσμα να καταστραφούν εκτεταμένα υδάτινα συστήματα και σημαντικοί υγροβιότοποι. Σήμερα η περιοχή παρά τις καταστροφές αποτελεί ακόμα ένα πολύ σημαντικό σημείο, όπου έχουν καταγραφεί 142 είδη πουλιών. Μερικά από αυτά είναι η κοκκινόχηνα, ο ποταμοσφυρικτής, η σκαλίδρα, ο λευκοτσικνιάς, τα ψαρόνια, ο καστανοκέφαλος, οι ασημόγλαροι, κ.ά.
- Ο ευρύτερος χώρος της Ακρόπολης, της Αρχαίας Αγοράς και του Λόφου των Νυμφών (Φιλοπάππου) εκτός από ένα παγκόσμιο σύμβολο πολιτισμού αποτελούν και μια σημαντική περιοχή για τα πουλιά της πόλης. Μέσα στο χαρακτηριστικό τυπικό φυσικό μεσογειακό οικοσύστημα της περιοχής με τις ελιές, τις χαρουπιές, τις κουτσουπιές, τα κυπαρίσσια και τα πολλά άλλα είδη δέντρων και θάμνων φωλιάζουν περισσότερα από 88 είδη πουλιών. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των πουλιών είναι μεταναστευτικά. Στην περιοχή παρατηρούνται κατά εποχές, σταχτοπετροκλήδες, τσαλαπετεινοί, χελιδόνια, κούκοι, αηδόνια, σταχτάρες, κουκουβάγιες, καρδερίνες, χρυσοβασιλίσκοι, φλώροι, σπίνοι, καρβουνιάρηδες, τσίχλες, κοτσύφια, ψαρόνια, κ.λπ.
- Ο Εθνικός Κήπος αποτελεί ένα τεχνητό «δασικό οικοσύστημα» με μεγάλη ποκιλία θάμνων και δέντρων, στην καρδιά της πόλης. Περιλαμβάνει αειθαλή δέντρα και θάμνους σε μεγάλο βαθμό ξένα προς το ελληνικό φυσικό περιβάλλον, τα οποία στα φυλλώματά τους μπορούν και φιλοξενούν περισσότερα από 61 είδη πουλιών που υπάρχουν κατά περιόδους στο πάρκο. Είναι κυρίως πουλιά που έχουν συνηθίσει τον άνθρωπο και τις καθημερινές του δραστηριότητες. Τα περισσότερα από αυτά είναι μεταναστευτικά και χρησιμοποιούν τον κήπο για μικρό χρονικό διάστημα, ως ενδιάμεσο σταθμό. Στον κήπο θα συναντήσουμε κατά περιόδους, χελιδόνια, μυγοχάφτες, κοτσύφια, δεκοχτούρες, σπουργίτια, καλόγερους, κοκκινολαίμηδες, σπίνους, ψαρόνια, γκιώνηδες, βασιλίσκους, κά.
- Το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης». Σε πολύ μικρή απόσταση από το κέντρο της πόλης υπάρχει ένα χαρακτηριστικό μεσογειακό αγροτοδασικό οικοσύστημα, έκτασης 1.000 στρεμμάτων, που αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια για την άγρια ζωή στο επιβαρυμένο αστικό περιβάλλον της Αθήνας. Μεταξύ των φυλλοβόλων και κωνοφόρων δέντρων, των καλαμιώνων και των αγροτικών καλλιεργειών, έχουν καταγραφεί και τουλάχιστον 157 είδη πουλιών. Η ιδιαιτερότητα του πάρκου, που το κάνει να ξεχωρίζει από άλλες σημαντικές περιοχές διαβίωσης πουλιών στο λεκανοπέδιο, είναι τα υγροτοπικά συστήματα του. Στο πάρκο, κατά περιόδους, φωλιάζουν φαλαρίδες, νερόκοτες, νανοβουτηχτάρες, μπεκατσίνια, χαλκόκοτες, πελαργοί, αγριόπαπιες κ.ά.
Εκτός από τις παραπάνω επτά σημαντικές περιοχές του λεκανοπεδίου υπάρχουν ακόμα άλση, πάρκα και ρέματα, μικρά ή μεγαλύτερα τα οποία παρουσιάζουν εξίσου ενδιαφέρον. Η βλάστηση τους κυρίως αποτελείται από διάφορα ελληνικά και ξενικά είδη πεύκων, καθώς και διάφορα είδη καλλωπιστικών δέντρων και θάμνων. Τα σημαντικότερα πάρκα είναι το Άλσος της Νέας Σμύρνης, το Άλσος της Νέας Φιλαδέλφειας, ο Λόφος του Στρέφη, το Πεδίον του Άρεως, ο Λόφος του Αρδηττού, το Άλσος του Παγκρατίου, η Γεωπονική Σχολή και το Άλσος Συγγρού. Εκτός όμως από τα πάρκα, εξίσου σημαντικά σημεία για τα πουλιά της πόλης είναι ότι έχει απομείνει από τα μεγάλα ρέματα του λεκανοπεδίου. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι το ρέμα Χαλανδρίου, το ρέμα της Χελιδωνούς και η ρεματιά της Φιλοθέης.
Όλοι αυτοί οι μικροί παράδεισοι είναι ότι απέμεινε από το άλλοτε πλούσιο φυσικό περιβάλλον του λεκανοπεδίου. Τα τελευταία χρόνια και κυρίως λόγω της οικοδομικής ανάπτυξης, έχουν υποστεί τεράστιες καταστροφές. Είναι στο χέρι μας να προσπαθήσουμε για να τους δώσουμε μια ευκαιρία να συνεχίσουν να υπάρχουν.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Τα στοιχεία που συνθέτουν το άρθρο προέρχονται από έντυπο υλικό και αρθρογραφία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Eταιρείας (Ε.Ο.Ε).
Η Ε.Ο.Ε. ιδρύθηκε το 1982 και είναι επίσημος εταίρος της BirdLife International, του παγκόσμιου οργανισμού για την προστασία των πουλιών. Είναι μια από τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις του τόπου μας και η μοναδική που ασχολείται αποκλειστικά με τη μελέτη και την προστασία των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους.
zannis.pittakidis@monumenta.org
