Το περιοδικό Φραγκέλιο και η γκαλερί Άσυλον Τέχνης
Στις 25 Δεκεμβρίου του 1926, σε κτήριο επί της οδού Ναυάρχου Νικοδήμου που έφερε τον αριθμό 21, εκδόθηκε το πρώτο φύλλο του πιο πρωτοποριακού περιοδικού ποικίλης ύλης της εποχής. Ο τίτλος του ήταν Φραγκέλιο και αποσκοπούσε όχι στο να βγάλει κέρδη ο εκδότης παρά μόνο στο να χτυπηθεί το κατεστημένο και να αφυπνιστούν οι αναγνώστες. Έτσι στο στόχαστρό του βρέθηκαν οι πολιτικοί, οι εφημερίδες, ο ανώτερος κλήρος, οι δημοσιογράφοι, αρκετοί πανεπιστημιακοί, οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι και οι λογοτέχνες που έπαιρναν κρατικές επιχορηγήσεις. Ο εκδότης του περιοδικού, Νίκος Βέλμος (1890-1930), υπήρξε μια εκκεντρική προσωπικότητα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Νίκος Βογιατζάκης. Επιρρεπής σε καταχρήσεις από νεαρή ηλικία, ήταν άνθρωπος μποέμ και αυτοδίδακτος σε όλα του. Διασκεύασε θεατρικά έργα, έγραψε βιβλία και ποιήματα, ασχολήθηκε ερασιτεχνικά με την ζωγραφική. Λάτρης της παλιάς Αθήνας επέμενε στη σύνδεσή της με το παρόν. Ίδρυσε δικό του θίασο, ενώ συμμετείχε και σ’ αυτόν της Μαρίκας Κοτοπούλη. Η τέχνη σε όλες της τις μορφές αποτελούσε διέξοδο για τον ίδιο και μέσο έκφρασης. Τα Χριστούγεννα του 1926 έβγαλε το πρώτο φύλλο του περιοδικού του και με αυτό προσπάθησε να κάνει μια επανάσταση στον Τύπο της εποχής. Η σημασία του Βέλμου έγκειται στο γεγονός ότι με τις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες δρομολόγησε τις αλλαγές που επρόκειτο να συντελεστούν στην τέχνη την επόμενη δεκαετία με την περίφημη Γενιά του ’30. Το Φραγκέλιο εκδιδόταν από τα τέλη του 1926 μέχρι το 1929. Τον πρώτο χρόνο έκδοσής του, το περιοδικό ήταν εβδομαδιαίο τετρασέλιδο. Τη δεύτερη χρονιά για οικονομικούς κυρίως λόγους έγινε μηνιαίο δεκαεξασέλιδο ενώ πολλά από τα τεύχη μέχρι το τέλος της κυκλοφορίας του, έβγαιναν διπλά και τριπλά για να περιοριστεί το κόστος. Η διαφορετικότητα του περιοδικού γίνεται αμέσως αντιληπτή από τον τίτλο του. Το όνομα είναι γραμμένο σαν γκράφιτι ενώ από κάτω αναφέρεται ο εκδότης και η περίοδος που εκδίδεται με πρωτότυπο τρόπο για τα δεδομένα της εποχής. Το Φραγκέλιο που το βγάζει ο Βέλμος κάθε Σαββατόβραδο είχε γλώσσα λαϊκή και άκρως καυστική. Ο λόγος του στιγμάτιζε πρόσωπα και καταστάσεις, ενώ οι καταγγελίες και τα κατηγορώ αναφέρονταν πάντοτε επώνυμα χωρίς να υπάρχει ο παραμικρός φόβος κυρώσεων. Είναι γεγονός πως πολλοί από τους αναγνώστες, για λόγους πουριτανισμού και δήθεν καθωσπρεπισμού επέστρεφαν πίσω το περιοδικό με επιστολή παραπόνων. Σε αυτούς υπήρχε πάντοτε απάντηση στην τελευταία σελίδα του κάθε τεύχους που ήταν η αλληλογραφία. Η εικονογράφηση γινόταν είτε από τον ίδιο είτε από τους φίλους καλλιτέχνες που είχε. Στα πλαίσια του Φραγκέλιου έβγαιναν και τα Φύλλα Τέχνης. Πρόκειται ουσιαστικά για τις πρώτες προσπάθειες μονογραφίας. Η έκδοσή τους ήταν περιποιημένη με ξυλογραφίες και πολυτελείς εκτυπώσεις. Πέραν των θεατρικών έργων που εκδόθηκαν στα πλαίσια των Φύλλων Τέχνης, εκδόθηκε και μονογραφίες για τον Μότσαρτ, τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο, τον ζωγράφο Δημήτρη Γαλάνη, τον Γιαννούλη Χαλεπά, οι ξυλογραφίες του χαράκτη Άγγελου Θεοδωρόπουλου και πολλά άλλα. Σε ένα άρθρο του περιοδικού στις 18 Ιουνίου του 1927, αναφέρεται μια έκθεση που έγινε στην οδό Νικοδήμου 21 για την ενίσχυση ενός άρρωστου καλλιτέχνη. Ανάμεσα στα ονόματα που έλαβαν μέρος στην έκθεση ήταν και αυτά του Δημήτρη Πικιώνη, του Άγγελου Θεοδωρόπουλου, του Πολύκλειτου Ρέγκου, του Περικλή Βυζάντιου, του Αγήνορα Αστεριάδη, του Φώτου Γιοφύλλη, του Σπύρου Παπαλουκά, του Σπύρου Βασιλείου, του Γιώργου Ζογγολόπουλου, του Στρατή Δούκα και του Παναγιώτη Καραντινού. Η έκθεση γνώρισε μεγάλη επιτυχία και το γεγονός αυτό οδήγησε τον διοργανωτή της, Νίκο Βέλμο να ιδρύσει στο σπίτι του το 1928 το Άσυλον Τέχνης διαμορφώνοντας τον χώρο σε γκαλερί με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα Κακιούζη και του Γιόχαν Ρωμανού, ο οποίος είχε σπουδάσει διακοσμητική στο Παρίσι. Ο Γιαννούλης Χαλεπάς χάραξε σχέδιο σε πλακέτα, η οποία επικολλήθηκε δίπλα στην είσοδο του σπιτιού και έφερε το όνομα της γκαλερί. Αρχικός στόχος του Βέλμου ήταν η δημιουργία ενός χώρου, όπου θα μπορούσαν να εκθέσουν τα έργα τους οι καλλιτέχνες οι οποίοι δεν είχαν τα χρήματα να νοικιάσουν μια αίθουσα. Με τις εκθέσεις που γίνονταν στο Άσυλον Τέχνης, ήθελε να ταράξει τα νερά στους καλλιτεχνικούς κύκλους και να αναδείξει νέα πρόσωπα και πράγματα. Ο χώρος της οδού Νικοδήμου λειτούργησε κυρίως ως πνευματικό κέντρο. Εκεί γίνονταν συζητήσεις για τα εικαστικά, θεατρικά και λογοτεχνικά θέματα. Ουσιαστικά στο Άσυλον Τέχνης προετοιμάστηκε το έδαφος για την Γενιά του '30. Η αγάπη για την Αθήνα του παρελθόντος και η αναζήτηση της σύνδεσης της νεοελληνικής τέχνης με το παρελθόν της αποτελούν τις πρώτες βάσεις για την επιμονή στην ελληνικότητα που αναζητούσε η επόμενη γενιά. Στα τεύχη του περιοδικού Φραγκέλιο ανακοινώνονταν οι εκθέσεις που επρόκειτο να γίνουν στη γκαλερί καθώς και οι κριτικές των επισκεπτών για τα έργα. Στο χώρο του Ασύλου Τέχνης έκαναν τις πρώτες τους εκθέσεις πολλοί καλλιτέχνες. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Γιάννης Τσαρούχης ο οποίος εξέθεσε έργα του το 1928 σε ηλικία 18 ετών. Μάλιστα η γκαλερί έγινε αφορμή για να γνωριστεί ο Τσαρούχης με έναν άλλο επίσης νεαρό τότε ζωγράφο, τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο που εξέθετε και αυτός για πρώτη φορά τα έργα του εκεί. Ο Βέλμος υπήρξε ο διευθυντής της γκαλερί μέχρι το θάνατό του το 1930. Έπειτα διευθυντής ανέλαβε ο Στρατής Δούκας -στενός φίλος του Βέλμου- ο οποίος παρέμεινε μέχρι το 1937. Το 1938 τη διεύθυνση ανέλαβε ο ζωγράφος Κώστας Ηλιάδης. Τον ίδιο χρόνο έγινε στο Ζάππειο Μέγαρο η Α' Πανελλήνια Έκθεση και ο Ηλιάδης διοργάνωσε στο κτήριο της οδού Νικοδήμου την Αντι-Πανελλήνια έκθεση, στην οποία εκτέθηκαν τα έργα των απορριφθέντων καλλιτεχνών του Ζαππείου. Η κίνηση αυτή δυσαρέστησε το καθεστώς Μεταξά, ο Ηλιάδης διώχτηκε και εγκατέλειψε το Άσυλον Τέχνης με αποτέλεσμα το κλείσιμο της γκαλερί. Από το 1939 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι αδερφές του Βέλμου μετέτρεψαν το σπίτι σε Μουσείο Βέλμου. Το διώροφο κτήριο της οδού Νικοδήμου σώζεται μέχρι σήμερα. Η πλάκα με τον αριθμό 21 που είχε χαράξει ο Χαλεπάς έχει αφαιρεθεί από την είσοδο και έχει αντικατασταθεί από τη σύγχρονη πλακέτα αρίθμησης. Η γκαλερί λειτουργούσε στον κάτω όροφο, ενώ στον επάνω ήταν η οικεία Βέλμου και ο χώρος έκδοσης του περιοδικού. Πρόκειται για ένα οικοδόμημα των αρχών του 20ού αιώνα τυπικό δείγμα της οικονομικής επιφάνειας των ατόμων που το κατοικούσαν. Από αυτό πέρασαν και έδρασαν σημαντικά ιστορικά πρόσωπα και διαδραματίστηκαν σπουδαία γεγονότα, κυρίως όσον αφορά τις τέχνες και τα γράμματα, σε μια εποχή που τα πάντα άλλαζαν.
Οι εικόνες προέρχονται από το περιοδικό Φραγκέλιο. |
14/05/2014 |
